„Szlakiem wielkości: odtworzony warsztat pracy konspiracyjnej J. Piłsudskiego w Łodzi"

14 października (niedziela), godz. 12:30 – 14:30
„Szlakiem wielkości: odtworzony warsztat pracy konspiracyjnej J. Piłsudskiego w Łodzi" Wydarzenie w ramach projektu „Łódzkie Oblicza Niepodległej”
Miejsce: Muzeum Miasta Łodzi, ul. Ogrodowa 15
Bilety: 3 zł normalny, 1 zł ulgowy

Spotkanie będzie poświęcone, mało znanemu szerszej publiczności, wydarzeniu jakim było otwarcie w 1938 roku w Łodzi Muzeum Józefa Piłsudskiego. Otwarcie tej placówki uświetniło 20. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Józef Piłsudski mieszkał w Łodzi tylko kilka miesięcy, prowadząc przy ul. Wschodniej 19 drukarnię „Robotnika”. W tym czasie wydał cztery numery pisma Polskiej Partii Socjalistycznej – numer ostatni został w całości skonfiskowany przez Żandarmerię Rosyjską po aresztowaniu Piłsudskiego w nocy z 21 na 22 lutego 1900 r. Praca konspiracyjna późniejszego przywódcy Polski odcisnęła jednak swoje piętno na historii ruchu socjalistycznego i niepodległościowego w Łodzi. Kulminacją walk łódzkich socjalistów o wolność były wydarzenia Rewolucji 1905-1907 r. – wówczas łodzianie po raz pierwszy aktywnie włączyli się w walkę o niepodległość.

Po śmierci Marszałka w 1935 r. w Łodzi podjęto działania w Łodzi na rzecz Jego upamiętnienia. W prace nad powstaniem Muzeum poświęconego postaci Piłsudskiego zaangażował się znany łódzki historyk ruchu robotniczego i socjalistycznego i ówczesny pracownikiem Urzędu Miasta Łodzi – Eugeniusz Ajnenkiel (1900-1981). Eugeniusz Ajnenkiel był także współautorem (razem z historykiem i literatem Stanisławem Rachalewskim) publikacji okolicznościowej wydanej z okazji otwarcia wystawy pt. „Szlakiem wielkości: odtworzony warsztat pracy konspiracyjnej J. Piłsudskiego w Łodzi” wydanej w 1939 roku, którego reprint, wydany w 2018 roku przez Muzeum Miasta Łodzi, zostanie zaprezentowany podczas spotkania.
Pokazana zostanie także mini-prezentacja poświęcona historii powstania Muzeum Józefa Piłsudskiego oraz pamiątki związane z postacią Eugeniusza Ajnenkiela znajdujące się w zbiorach Muzeum Miasta Łodzi a także działania podejmowane w Łodzi na rzecz upamiętnienia walki o wolność i niepodległość w okresie międzywojennym. Od odzyskania niepodległości Związek byłych katorżan i zesłańców w Łodzi (późniejszy łódzki odział Stowarzyszenia Byłych Więźniów Politycznych) prowadził działania na rzecz upamiętnienia uczestników Rewolucji 1905-1907 r., straconych przez władze carskie na terenie niewielkiego lasku koło Mani (obecnie Park im. Józefa Piłsudskiego) i następnie tam w ukryciu pochowanych. Szczególnie aktywnie na tym polu działali uczestnicy wydarzeń 1905-1907 r. na terenie Łodzi: Aleksy Rżewski (1885-1939) i Piotr Kon (1865-1937).

Aleksy Rżewski był członkiem Organizacji Bojowej PPS w czasach rewolucji, w latach 1919-1923 pełnił funkcję prezydenta Łodzi. Został rozstrzelany przez Niemców 20 grudnia 1939 r., prawdopodobnie w Lesie Łagiewnickim. Na Starym Cmentarzu przy ul. Ogrodowej znajduje się jego symboliczny grób. Piotr Kon, znany łódzki adwokat pochodzenia żydowskiego, był w czasach wystąpień rewolucyjnych „obrońcą traconych przez moskali w 1905 szermierzy wolności i niepodległości” [„Republika”, 1923, nr 113, s. 1]. Zmarł w Łodzi w 1937 r. i został pochowany w części ewangelickiej Starego Cmentarz przy ul. Ogrodowej. Obydwaj za swoją działalność na rzecz odzyskania niepodległości zostali odznaczeni Krzyżami Niepodległości – w 1930 r. zostało ustawione odznaczenie: Krzyż i Medal Niepodległości dla uhonorowania osób zasłużonych dla odzyskania niepodległości przez Polskę.

W 1920 r. na Polesiu Konstantynowskim ekshumowano 57 zamordowanych przez carat uczestników wydarzeń 1905-1907 r., zarówno związanych z lewicowymi partiami politycznymi, jak i Narodowym Związkiem Robotniczym. Zostali oni następnie pochowani w jednej zbiorowej mogile. Ostatecznie w 1923 r. w miejscu straceń postawiono pomnik, tzw.  Kolumnę Rewolucjonistów – w formie kolumny zakończonej krzyżem. Uroczystość jej odsłonięcia była częścią pochodu pierwszomajowego, zorganizowanego przez Polską Partię Socjalistyczną. W dniu 1 maja 1923 r. pod pomnikiem przemawiali: Aleksy Rżewski, Henryk Gacki i Piotr Kon.

Pod koniec lat 20. XX w. kontynuowano prace ekshumacyjne na Polesiu Konstantynowskim – odnalezione zostały kolejne ciała uczestników Rewolucji 1905-1907 r., którzy  zostali następnie pochowani w zbiorowej mogile usytuowanej przy Kolumnie Rewolucjonistów.
Kolumna Rewolucjonistów została zburzona przez Niemców wkrótce po zajęciu miasta w 1939 r. W 1975 r. – w 70. rocznicę wystąpień rewolucyjnych – postawiony został nowy monument, Pomnik Czynu Rewolucyjnego. Wówczas szczątki pochowanych tam bojowców przeniesiono na Cmentarz Doły przy ul. Smutnej w Łodzi.

Zbiorowe mogiły uczestników Rewolucji 1905-1907 r. znajdują się również na katolickiej części Starego Cmentarza przy ul. Ogrodowej. Pochowane są tam zarówno, często bezimienne, ofiary walk na barykadach podczas rewolucji, jak i ofiary starć bratobójczych pomiędzy „bojówkami” związanymi z partiami lewicowymi i Narodowym Związkiem Robotniczym – w latach 1905-1907 w Łodzi w walkach bratobójczych zginęło kilkaset osób.
Kolejną ważnym elementem upamiętnienia w Łodzi osób zaangażowanych w walkę o wolność i niepodległość było nadanie nowo wybudowanemu osiedlu mieszkaniowemu na Polesie Konstantynowskim imienia członka Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej Józefa Mireckiego Montwiłła. Osiedle im. Józefa Mireckiego Montwiłła powstało w latach 1928-1931. Było pierwszą w mieście próbą budowy osiedla komunalnego, w którym mieli zamieszkać przede wszystkim łódzcy robotnicy. Z powodu kryzysu ekonomicznego, zamieszkali w nim jednak  głównie urzędnicy, artyści i przedstawiciele wolnych zawodów.

Tworząc ten ambitny projekt urbanistyczny postanowiono uhonorować osoby zaangażowane w walkę o niepodległość. Józef Mirecki był jedną z najważniejszych postaci Organizacji Bojowej PPS – został stracony na stokach warszawskiej Cytadeli. Za patronów ulic na osiedlu również wybrano zasłużonych w walkę o niepodległość członków Polskiej Partii Socjalistycznej: jednego z twórca niepodległościowego oblicza partii Feliksa Perla, straconego na stokach Cytadeli w Warszawie Henryka Barona, Ksawerego Praussa i Gustawa Daniłowskiego.

Więcej o projekcie