Akt nominacji Józefa Zajączkowskiego

AKT NOMINACJI JÓZEFA ZAJĄCZKOWSKIEGO NA POWSTAŃCZEGO NACZELNIKA MIASTA ŁODZI, 1862 R.

Sygnatura: MHMŁ/HD/3922
Czas powstania dokumentu: 20.10.1862 r.
Materiał: papier, tektura, papier fotograficzny, farba wodna, lakier, szkło, drewno
Technika: fotografia kolorowana, pismo odręczne piórem i atramentem (jęz. polski), tusz, klejenie
Wymiary dokumentu (w świetle passe-partout): szer. 96 mm, wys. 75 mm
Wymiary fotografii (w świetle passe-partout): szer. 49 mm, wys. 65 mm
Wymiary obiektu (z ramką) szer. 170 mm, wys. 232 mm, gr. 9 mm
Średnica pieczęci tuszowej: 25 mm
Wytwórca dokumentu: Komitet Centralny Narodowy, Warszawa, Królestwo Polskie

Obchodzona w styczniu 2013 roku 150 rocznica wybuchu powstania 1863 roku ożywiła zainteresowanie tym okresem dziejów Polski. Muzealia związane z Powstaniem Styczniowym - broń, ubiór i oporządzenie, chorągwie, przedmioty pamiątkowe, tłoki pieczętne, dzieła sztuki, fotografie i archiwalia - mają dla każdego muzeum ogromną wartość tak badawczą, jak i materialną, ale przede wszystkim emocjonalną. Wśród nich niewątpliwie najcenniejsze są obiekty związane z poszczególnymi osobami - uczestnikami powstania. Cymelium w zbiorach Muzeum Miasta Łodzi stanowi akt nominacji łódzkiego fotografa Józefa Zajączkowskiego na funkcję naczelnika cywilnego Łodzi sporządzony na niewielkim skrawku papieru (9,2 x 7,5 cm) przez Komitet Centralny Narodowy w Warszawie 20 października 1862 roku. Ten rzadki w kolekcjach typ dokumentu podarowała Muzeum latem 1998 roku, w stulecie swoich urodzin, Jadwiga Zaborowska z domu Zajączkowska, mieszkająca w Krakowie. Dokument umieszczony w passe-partout zawierającym kolorowaną, bodaj jedyną znaną, fotografię bohatera powstania (całość oprawiona w czarną ramkę), przetrwał szczęśliwie w krakowskim domu dwie wojny światowe stanowiąc zapewne relikwię rodzinną.

Na akcie mianowania odbito dwie pieczęcie tuszowe - okrągłą Komitetu Centralnego Narodowego z dwudzielną tarczą herbową (z lewej Orzeł - godło Polski, z prawej Pogoń - godło Litwy), zwieńczoną koroną królewską oraz owalną z dewizą patriotyczną - RÓWNOŚĆ WOLNOŚĆ NIEPODLEGŁOŚĆ. U dołu z lewej strony z trudem można dostrzec jeszcze jedną - suchą pieczęć, niestety już nieczytelną. Interesującej informacji biograficznej dostarcza odwrocie eksponatu. Odręcznie piórem i atramentem zapisano tam daty życia powstańca: „Józef Zajączkowski ur. 24 lipca 1816 (tą datę przekreślono) 3 marca 1815, zmarł 3-go października 1905 r.” podczas gdy inne źródła określają daty jego życia: 1817-po 1886 r.  Eksponat sygnowany jest nalepką atelier fotograficznego Kazimierza Zajączkowskiego z Krakowa - zapewne potomka Józefa. Józef Zajączkowski był uczniem znanego fotografa warszawskiego Karola Beyera. W 1859 lub 1860 roku osiedlił się w Zgierzu, gdzie otworzył własny zakład fotograficzny, który wkrótce przeniósł do Łodzi (Rynek Nowego Miasta 8 - dziś plac Wolności), a następnie ulica Konstantynowska 5 - obecnie ulica Legionów). W sierpniu 1863 roku Zajączkowski zagrożony aresztowaniem przedostał się przez kordon graniczny i osiedlił w Krakowie, gdzie jednak przebywał i pracował (atelier otworzył 2 października) niespełna przez rok. Następnie otworzył pierwszy zakład fotograficzny w Rzeszowie, a w 1886 roku przeniósł się prawdopodobnie do Krosna. Nieliczne publikowane wzmianki o Józefie Zajączkowskim zawierają wiele luk biograficznych, nieścisłości, a nawet informacji wzajemnie się wykluczających. Faksymile obiektu można obejrzeć na wystawie stałej Muzeum.

Bibliografia:

Alina Barszczewska, Nurty walki. Udział Łodzi i okręgu łódzkiego w ruchach narodowowyzwoleńczych 1795-1864, Łódź 1971.
Marek Budziarek, Łodzianie, Łódź  2000, s. 188-191.
Józef Zajączkowski, Notatki z czasów powstania w r. 1863, a mianowicie w m. Łodzi i jego okolicach, (w:) Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, Warszawa 1967, s. 160-170.

Opracował: Mirosław Jaskulski, Dział Historii Muzeum Miasta Łodzi