Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, 1918 r.

Przedmiot: Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, 1918 r.
Sygnatura: MHMŁ/HD/2875
Czas powstania: 6-7 listopada 1918 r.
Materiał: papier
Technika: druk, jęz. polski
Wymiary: 99 x 69,5 cm
Wytwórca dokumentu: Tymczasowy Rząd Ludowy RP w Lublinie

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, znany w literaturze historycznej jako „rząd lubel­ski”, utworzony został w Lublinie w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku z dominującym udziałem działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej oraz ugrupowań ludowych. W sytuacji zbliżającego się końca I wojny światowej, rozpadu Austro-Węgier i przewidywanej klęski militarnej Cesarstwa Nie­miec w 1918 roku, różne polskie ośrodki polityczne przyspieszyły działania w celu przejęcia wła­dzy na terytorium kraju. Pierwsze posunięcie wykonała utworzona przez okupanta konserwatywna Rada Regencyjna, która 7 października 1918 roku ogłosiła niepodległość Polski. Wydarzenia te zmobilizowały również środowiska lewicy niepodległościowej, które na początku listopada podjęły decyzję o utworzeniu rządu ogólnokrajowego. Rząd lubelski miał charakter epizodyczny i trwał bardzo krótko – jego premier Ignacy Daszyński już po kilku dniach złożył dymisję na ręce powracającego do kraju z uwięzienia w Magdeburgu Józefa Piłsudskiego już 12 listopada (formalnie rząd rozwiązał się 17 listopada). Piłsudski 14 listopada powierzył Daszyńskiemu misję tworzenia rządu krajowego, lecz ten wskutek sporów z Narodową Demokracją wkrótce ustąpił. Na jego miejsce Naczelnik Państwa powołał kolejnego członka rządu lubelskiego Jędrzeja Moraczewskiego. Powstały w Warszawie 18 listopada 1918 roku nowy rząd tymczasowy o składzie zbliżonym do lubelskiego podtrzymał zapowiedzi Manifestu z 7 listopada (rząd ten przetrwał do 16 stycznia 1919 roku).

Lubelski Tymczasowy Rząd Ludowy RP miał władzę polityczną ograniczoną terytorialnie, przejął bowiem kontrolę dzięki oddziałom Polskiej Organizacji Wojskowej w Lublinie tylko na części obszaru okupowanego przez wojska austriackie. Rząd delegował swoich komisarzy rządowych do kilku innych miast wyzwolonych spod okupacji w tej dzielnicy kraju – m. in. w Radomiu komisarzem został łodzianin Aleksy Rżewski. Program rządu lubelskiego zamieszczony w Manifeście należy uznać za lewicowy, ale nie komunistyczny, bowiem przemiany demokratyczne kraju miały nastąpić nie w drodze rewolucji, lecz wskutek przeprowadzenia reform parlamentarnych. Manifest jest dość powszechnie uznawany za niezwykle ważny rozdział w budowie polskiej państwowości po długim okresie niewoli i ceniony za swój postępowy charakter, który nadał kierunek zmianom społecznym w odrodzonej Polsce.

Na prezentowanym afiszu rozlepianym na murach Lublina 7 listopada 1918 roku widnieją nazwiska 14 polityków: Ignacego Daszyńskiego (Polska Partia Socjalistyczno-Demokratyczna) – premiera i Ministra Spraw Zewnętrznych, Tomasza Arciszewskiego (PPS) – Ministra Pracy i Opieki Społecznej, Medarda Downarowicza (Stronnictwo Niezawisłości Narodowej) – Ministra Skarbu Państwa, Gabriela Dubiela (Polskie Stronnictwo Ludowe - „Piast”) - Ministra Oświaty, Mariana Malinowskiego (PPS) – Ministra Robót Publicznych, Jędrzeja Moraczewskiego ((PPS-D) – Ministra Komunikacji, Tomasza Nocznickiego (PSL - „Wyzwolenie”) - ministra bez teki, Juliusza Poniatowskiego (PSL - „Wyzwolenie”) - Ministra Rolnictwa, Edwarda Rydza-Śmigłego (bezpartyjnego) – Ministra Spraw Wojskowych, Wacława Sieroszewskiego (SNN) – Ministra Informacji i Propagandy, Błażeja Stolarskiego (PSL - „Wyzwolenie”) - ministra bez teki, Stanisława Thugutta (PSL - „Wyzwolenie”) - Ministra Spraw Wewnętrznych, Wincentego Witosa (PSL - „Piast”) - któremu zaproponowano objęcie Ministerstwa Aprowizacji, lecz nie przyjął tego stanowiska i z rządu wystąpił oraz Bronisława Ziemięckiego (PPS) – Ministra Przemysłu, późniejszego (w latach 1927-1933) prezydenta Łodzi. W rządzie ostatecznie znalazł się też Leon Supiński (Zjednoczenie Demokratyczne), który objął tekę Ministra Sprawiedliwości.

Afisz z tekstem Manifestu, zapewne jeden z nielicznych zachowanych do dzisiaj w zbiorach publicznych i prywatnych, trzeba traktować w zbiorach Muzeum Miasta Łodzi w kategorii cimelia (z języka greckiego – skarb).

Bibliografia:
A. Ajnenkiel, Od rządów ludowych do przewrotu majowego. Zarys dziejów politycznych Polski 1918-1926, Warszawa 1978|
A. Ajnenkiel, Z dziejów Tymczasowego Rządu Ludowego w Lublinie, „Kwartalnik Historyczny”, 1958, nr 4
I. Daszyński, Pamiętniki, t. II, Warszawa 1957
A. Próchnik, Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej. Zarys dziejów politycznych, Warszawa 1983

Opracował: Mirosław Jaskulski, Dział Historii Muzeum Miasta Łodzi