Obraz "Las - świętojańskie robaczki" Karol Ende

Przedmiot: Obraz
Autor: Karol Ende (1881-1962)
Tytuł: Las – świętojańskie robaczki
Sygnatura: MMHŁ III/M/205
Czas powstania: 1914
Materiał: tektura, farby olejne
Technika: malarska, olejna
Wymiary: wys.78 cm x szer. 65 cm

Prezentowany obraz do zbiorów Muzeum Miasta Łodzi trafił w 1983 roku drogą zakupu antykwarycznego. Kompozycja pracy została wpisana w wertykalny prostokąt, co podkreśla  jej pionowy podział. Tematem przedstawienia jest nokturnowy krajobraz ukazujący wykadrowany fragment wnętrza lasu. Na pierwszym planie przesunięte w prawo od głównej osi kompozycyjnej obrazu, widoczne jest duże drzewo o nagich splątanych konarach i korzeniach. Drugi i trzeci plan dzieła stanowią rytmiczne sylwetki drzew i partia szaro-granatowego nieba. Mroczną poświatę zmierzchu rozjaśniają świecące w ciemności, rozproszone wśród gęstwiny krzewów światełka, których źródłem są robaczki świętojańskie (Lampyris noctiluca). Samica owada wabiąc samców w okresie godowym świeci w okresie przełomu czerwca i lipca intensywnym światłem.

Wpisując się zatem w poetykę doby modernizmu malarz podjął się realizacji tak niebanalnego tematu, ukazującego słynny „wieczór czarów i ziół” jak zwykło się określać magiczną Noc Świętojańską związaną z wiosenno-letnim przesileniem słońca na przełomie 23/24 czerwca, będącą przecież próbą zasymilowania pogańskich obrzędów.  Rytmiczne podziały pionowe kompozycji, płaska i okonturowana plama barwna, wprowadzenie w partiach intensywnego światła złotej farby, budują nastrój i podkreślają secesyjną stylizację dzieła.

Autor obrazu Karol Ende należy dziś do licznej grupy zapomnianych malarzy łódzkich. Pewna sprzeczność jego artystycznych losów polega na tym, że mimo iż był stosunkowo płodnym twórcą niewiele z tych dzieł jest powszechnie znanych. Przyszedł na świat 27.02.1881 roku w Bełchatowie. Początkowo uczęszczał do szkół ogólnokształcących, zaś od 1897 roku rozpoczął naukę malarstwa. Chcąc doskonalić warsztatowe umiejętności po 1907 roku pobierał prywatne lekcje u Stanisława Witkiewicza w Zakopanem i w pracowni Leona Wyczółkowskiego w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Odbył też liczne podróże artystyczne zatrzymując się między innymi na dłużej w Monachium, Dreźnie, Charkowie i Odessie. Jego malarski debiut przed większą publicznością miał miejsce dopiero w 1907 roku, kiedy to eksponował prace w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. W następnym roku został członkiem Towarzystwa Artystycznego w Warszawie i wystawiał na Salonach organizowanych przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych. Ende związany był jako malarz aktywną działalnością z łódzkim środowiskiem plastycznym. Pełnił także rolę jednego z pierwszych promotorów sztuki w Łodzi. Współorganizował w salach Muzeum Miejskiego przy ul. Piotrkowskiej 91 tak zwany „Salon Jesienny”. W kwietniu 1914 roku otworzył zaś przy ul. Ewangelickiej 5 (obecnie ul.Roosvelta) Salon Sztuki. Placówka o charakterze wystawienniczo-handlowym przetrwała zaledwie cztery miesiące. W czasie jej działalności malarz zorganizował kilka wystaw miejscowym artystom, ale prezentował także prace takich twórców jak: Jacek Malczewski, Leon Wyczółkowski, Jan Stanisławski, Franciszek Żmurko, Julian Fałat, Teodor Axentowicz. Znane były również powszechnie kolekcjonerskie pasje Endego, który szczycił się między innymi posiadaniem obrazu Franciszka Żmurki zatytułowanego „Sielanka”. Okres międzywojenny to czas wielkiej popularności twórczości malarza. Wspierał liczne przedsięwzięcia kulturalne oraz był jednym z najaktywniejszych członków Związku Zawodowego Łódzkich Artystów Plastyków. Uczestniczył między innymi w zbiorowej wystawie grupy Pro Arte, jak miała miejsce w 1925 roku w Miejskiej Galerii Sztuki. Miał też na swoim koncie dużą indywidualną ekspozycję zorganizowaną w 1933 roku w związku z 30-leciem działalności. Tworzył liczne realistyczne pejzaże, w których utrwalał wiele pod łódzkich okolic oraz martwe natury, wśród których dominowały kompozycje kwiatowe. W okresie powojennym należał do grona zasłużonych członków Związku Polskich artystów Plastyków, a niektóre jego prace znalazły się w zbiorach muzealnych. Na rok przed śmiercią sędziwy artysta obchodził jubileusz 55 -lecia działalności twórczej. Zmarł 11.06.1962 roku.

Opracował dr Łukasz Grzejszczak, Dział Sztuki