Polifon

Przedmiot: Polifon
Numer inwentarzowy: MHMŁ/Mu/1113
Czas powstania: koniec XIX w.
Materiał: drewno, metal
Wymiary: 98 cm x 68 cm
Data nabycia: 1984 r.
Sposób nabycia: dar dla Muzeum Historii Miasta Łodzi
Wytwórnia: Polyphon Musikwerke
Miejsce wykonania: Lipsk

Salony najbogatszych mieszkańców Łodzi najczęściej miały być nie tylko odzwierciedleniem zamożności ich właścicieli, ale również ich obycia kulturalnego oraz znajomości sztuk pięknych i muzyki. W tym celu eleganckie pokoje dekorowane były licznymi obrazami, rzeźbami, a także gustownie zdobionymi instrumentami muzycznymi. Dużą popularnością cieszyły się również wszelkiego rodzaju automaty muzyczne i inne mechanizmy grające, które łączyły w sobie walory estetyczne i praktyczne, bowiem pozwalały na odtwarzanie powszechnie lubianych melodii. Jednym z takich przedmiotów był polifon, czyli pozytywka płytowa wyprodukowana przez firmę Polyphon Musikwerke.

Znajdujący się w zbiorach Muzeum Miasta Łodzi polifon, prezentowany w ramach stałej ekspozycji, ma postać niedużej szafki. Dekorowana snycerką obudowa posiada szklane drzwiczki, przez które łatwo można dostrzec pionowo ułożoną, metalową płytę oraz nakręcany korbą mechanizm sprężynowy. Był on na ówczesne lata niezwykle nowoczesnym wynalazkiem, bowiem od końca XVIII wieku – kiedy to dokonano przełomowego odkrycia w dziedzinie automatów muzycznych, jakim było wynalezienie grzebienia grającego – powszechne były szwajcarskie pozytywki, które mogły wykonywać tylko jeden utwór lub stały zestaw kilku krótkich melodii. Ograniczenie to wynikało ze stosowania obracającego się walca (uruchamianego ręcznie lub przez sprężynę), którego kolce trącały zęby stalowego grzebyczka.

Dopiero w drugiej połowie XIX w., w 1882 r. została stworzona pierwsza płyta z zadziorkami, która była dużo lżejsza i mniej kosztowna w produkcji. Jeszcze kilka lat trzeba było poczekać na dokładne opracowanie nowej technologi, by w 1887 r. można było stworzyć mechanizm, w którym obracająca się płyta mogła być wymieniana. To otworzyło drogę nie tylko do masowej produkcji tego rodzaju pozytywek, ale również płyt, na których zapisywane były nie tylko klasyczne utwory muzyczne, ale także popularne melodie czy ludowe lub patriotyczne pieśni.

Głównym ośrodkiem europejskiej produkcji pozytywek płytowych stał się Lipsk wraz z fabryką „Polyphon Musikwerke”, która zdominowała tę gałąź przemysłu. Na początku XX w. jej produkty gościł nie tylko na salonach, ale można je było również spotkać w kawiarniach czy nawet na dworcach kolejowych, gdzie uruchamiana przez wrzucenie monety melodia umilała czas gościom i podróżnym. Ich ogromna popularność sprawiła, że utrwaliło się dość rozpowszechnione stosowanie nazwy „polifon” jako ogólnego określenia tego typu automatów muzycznych. Słowo „polifon” jest jednak tylko nazwą firmową, zastrzeżoną patentami wyłącznie dla wyrobów tej jednej fabryki.

Opracowanie: Paulina Dzwonkowska, Dział Upowszechniania i Edukacji

Polifon ze zbiorów MMŁ można obejrzeć w Saloniku Muzycznym na stałej ekspozycji