Projekt kostiumu Prospera

Nazwa: projekt kostiumu – kostium Prospera
Sygnatura: MMŁ/T/742
Czas powstania: 1962
Materiał: papier, akwarela
Sposób nabycia: zakup od osoby prywatnej
Tytuł realizacji: „Burza”
Tytuł sztuki: „Burza”
Autor sztuki: William Shakespeare
Miejsce premiery: Teatr Nowy Łódź
Data premiery: 14-10-1962
Reżyseria: Jerzy Merunowicz
Przekład: Czesław Jastrzębiec-Kozłowski
Scenografia i kostiumy: Władysław Daszewski
Muzyka: Władysław Raczkowski, Tomasz Kiesewetter, Kazimierz Wiłkomirski
kierownictwo muzyczne: Anna Płoszaj
układ tańca - Jadwiga Hryniewiecka

Obsada:
Prospero, prawy książę Mediolanu - Mieczysław Voit
Miranda, córka Prospera - Wanda Chwiałkowska
Alonso, król Neapolu - Seweryn Butrym
Ferdynand, syn króla Neapolu - Andrzej Głoskowski
Sebastian, brat Alonsa - Zbigniew Józefowicz
Antonio, brat Prospera - Wojciech Pilarski
Gonzalo, stary radca króla Neapolu - Józef Pilarski
Adrian, dworzanin króla Neapolu - Bohdan Mikuć
Francisco, dworzanin króla Neapolu - Witold Zatorski
Stefano, piwniczy, pijak - Stanisław Łapiński
Trinkulo, trefniś - Zygmunt Zintel
Bosman - Zygmunt Malawski
Kaliban, niewolnik - Ludwik Benoit
Ariel, duch - Barbara Horawianka
Irys, duch - Urszula Modrzyńska
Ceres-Ariel, duch - Barbara Horawianka
Juno - Maria Białobrzeska

Pożegnanie z tytułem. Spektakl schodzi z afisza. I co dalej? Co dzieje się z tymi wszystkimi rzeczami, które pomagają tworzyć świat przedstawiony na scenie? Część trafia do teatralnych magazynów, niektóre są przerabiane, inne po prostu wyrzucane.  Co jakiś czas teatry organizują wyprzedaże kostiumów, więc można „wypatrzony” nabyć. Zdarza się również tak, że niektóre z tych rzeczy są przekazywane do archiwów i muzeów.
W zbiorach Pracowni Teatru Muzeum Miasta Łodzi sporo z tych „materialnych śladów spektaklu” czy jak wolą niektórzy – „teatralnych bibelotów” wiedzie swój drugi żywot. Jaki sens jest je zbierać? Czemu mają służyć wyłączone z teatralnego kontekstu? Nieco przewrotnie można powiedzieć, że służą do budowania kolejnego spektaklu – tym razem muzealnego. Dzięki nim zwiedzający mogą na swój sposób podróżować w czasie, przenosić się w przeszłość – dotknąć osób i wydarzeń, które zachowały się w ich pamięci bądź dopiero odkryć je dla siebie, poznać.
Byłoby to trudne do realizacji, gdyby nie owe „materialne ślady”. Uwagę odbiorców zawsze przyciągają projekty scenografii bądź kostiumów. Szczególnie, gdy ich autorem jest jeden z tzw. wielkiej czwórki scenografów polskich – Władysław Daszewski (03.03.1902 - 25.07.1971) – scenograf, dyrektor teatru, pedagog, karykaturzysta (rysunki sygnował karcianym znakiem pik).
3 marca 2015 roku minęła 113. rocznica jego urodzin – warto przy tej okazji przypomnieć, choćby niektóre, prace artysty. Wiele znakomitych projektów powstało dla łódzkich teatrów, a rozpoznawalny styl artysty został wypracowany wspólnie z Leonem Schillerem. Scenografia do „Cudu mniemanego, czyli Krakowiaków i Górali” (1946) w inscenizacji Schillera stanowiła wybitne osiągnięcie w dziedzinie persyflażu, łączącego konwencję teatru XVIII w. ze sztuką ludową i formami plastyki współczesnej. Jeden z kostiumów do tej realizacji wzbogaca zbiory Pracowni Teatru.

Scenograficzne interpretacje Daszewskiego, zdaniem znawców teatru, „wydobywały cechy rzeczywistości wpływające na psychikę i los bohaterów, współtworzyły dramat siłą plastycznego wyrazu”.
Pastisz, parodia i persyflaż to rodzaje stylizacji, które dzięki projektom W. Daszewskiego wzbogaciły język polskiej plastyki teatralnej. Jego specjalnością było kojarzenie ze sobą odległych od siebie konwencji – gra aluzji stylistycznych. W poświęconych mu artykułach podkreśla się, że „Przywołując konwencję, czy obraz rzeczywistości, dokonywał ostrej selekcji szczegółów, przedstawiał często fragment czy tylko atrybut wzorca. Pozwalało to zestawiać, kondensować w jednym przedmiocie wiele znaczeń. Łącząc w całość znaki przywołujące różne desygnaty, odległe od siebie konteksty, budował formy nowe, skrzące wielością skojarzeń. Kreował tak świat poezji, groteski i nonsensu. W zaskakujących zestawieniach, nonsensach konstrukcji architektonicznych krył się głębszy sens jego scenografii.
Jego syntetyczne, skrótowe, symboliczne dekoracje o wybitnych walorach semantycznych i estetycznych były b. funkcjonalne. Zabudowa sceny celowa; schody, podesty raczej niskie, podobnie jak kostium wygodne dla aktora, przystosowane do ruchu szybkiego, lekkiego. Podstawowy zespól środków wypracował w latach trzydziestych, później tylko rozwijał i udoskonalał swój język, skłaniając się coraz bardziej ku estetyce klasycystycznej, prostocie i symetrii”.

W Pracowni Teatru znajduje się m.in. kolekcja projektów kostiumów i dekoracji do pierwszej powojennej realizacji „Burzy” Williama Szekspira. Premiera sztuki odbyła się 19 lipca 1947 roku w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi, reżyserował Leon Schiller. W prasie ukazały się recenzje wyrażające uznanie także dla wizji autora dekoracji i kostiumów w tym przedstawieniu, podkreślające, że stworzone przez niego „na scenie obrazy dalekie od niegustownych rycin; pociągające niesłychaną świeżością pomysłów, a jednocześnie rozwiązujące szczęśliwie techniczną trudność szybkiej zmiany obrazów” przyczyniły się do sukcesu inscenizacji (I nagroda na Festiwalu Szekspirowskim w 1947r.).l
Daszewski wracał do tego utworu Szekspira, projektując scenografię m.in. do realizacji Jerzego Merunowicza, przygotowanej w Teatrze Nowym w Łodzi (prem. 14-10-1962), z niezapomnianymi kreacjami aktorskimi: Mieczysława Voita (Prospero), Ludwika Benoita (Kaliban), Józefa (Gonzalo) i Wojciecha (Antonio) Pilarskich oraz Barbary Horawianki (Ariel) i Stanisława Łapińskiego (Stefano). Ostatni z wymienionych grał tę samą rolę w inscenizacji L. Schillera, w której prym wiedli Karol Adwentowicz (Prospero), Benigna Sojecka (Miranda), Józef Węgrzyn, Jerzy Merunowicz (Alonso), Władysław Kaczmarski, Leon Pietraszkiewicz (Kaliban), Ryszarda Hanin (Ariel).
W 1982 roku odbyła się wystawa zatytułowana „Władysław Daszewski 1902-1971. Scenografia” prezentowana w Zachęcie w Warszawie i w Muzeum Miasta Łodzi.
W zbiorach muzealnych zachowały się zarówno projekty do realizacji z 1947 roku, jak z tej późniejszej z 1962 roku. Kolekcję wzbogacają kostiumy z inscenizacji L. Schillera (1947) – kostium Kalibana oraz płaszcz i czapka Prospera. Stały się one źródłem inspiracji do projektu teatralnego adresowanego do dorosłych i seniorów, zatytułowanego „W płaszczu Prospera”. Pokaz finałowy warsztatów realizowanych w muzeum odbędzie się 29 marca 2015 roku w ramach akcji Dotknij Teatru.

Burza W. Shakespeare'a reż. L. Schiller Teatr Wojska Polskiego Łódź 1947. W roli Prospera Karol Adwentowicz fot. J. Malarski

Opracowanie: Katarzyna Kuropatwa-Pik, Dział Kultury

Bibliografia:
Słownik Biograficzny Teatru Polskiego tom II 1900-1980, PWN Warszawa 1994.
Katalog do wystawy Władysław Daszewski (1902-1971). Scenografia, Zachęta Warszawa – Muzeum Historii Miasta Łodzi, komisarz wystawy Łucja Kossakowska, oprac. i red. katalogu B. Barbara Mitschein, E. Sarosiek, Wydawnictwo Centralnego Biura Wystaw Artystycznych w Warszawie, 1982.
Z. Strzelecki, "Teatr" 1953, nr 20.
Z. Strzelecki, Polska plastyka teatralna, PIW, Warszawa 1963.
S. Helsztyński, "Burza" -  łabędzi śpiew Stratfordczyka, "Łódź Teatralna" nr 8 1946/1947.
A. W. Verity, Komentarze do "Burzy", "Łódź Teatralna" nr 8 1946/1947.
K. Beylin, "Burza" Szekspira wystawiona przez Państwowy Teatr Wojska Polskiego "Ekspress Wieczorny" nr 204 (data dzienna nieustalona); 1947; dostępny w wersji elektronicznej: http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/73037.html?josso_assertion_id=2D9F759915AF4175 (dostęp: 03.03.2015).
http://www.e-teatr.pl/pl/osoby/15267.html (dostęp: 03.03.2015).
http://www.culture.pl (dostęp: 27.02.2015).


skan afiszu do Burzy W. Shakespeare'a. Teatr Wojska Polskiego 1947