Karl Dedecius. Literatura – Dialog – Europa

Projekt „Karl Dedecius. Literatura - Dialog - Europa” realizowany w latach 2015-2016 przez Muzeum Miasta Łodzi pod honorowym patronatem Prezydent Miasta Łodzi, Hanny Zdanowskiej oraz Ambasadora Niemiec Rolfa Nikela, związany jest z 95. rocznicą urodzin Karla Dedeciusa - wybitnego tłumacza, poety, budowniczego mostów między Polską a Niemcami, pochodzącego z wielokulturowej Łodzi.

Idea

Karl Dedecius (1921-2016), urodzony w Łodzi tłumacz literatury polskiej na język niemiecki, swoją rolę rozumiał symbolicznie, podkreślając, że „Übersetzer” to po niemiecku „tłumacz”, ale też ktoś, kto przenosi, przeprawia na drugą stronę. Słowa w różnych językach mają odmienne brzmienie, ale ukryte pod nimi znaczenia — mimo różnic wynikających z odmiennych historycznych uwarunkowań i narodowości — odsyłają do wspólnoty doświadczania świata. W ten sposób pokonują granice i podziały geopolityczne , zbliżając ludzi do siebie. W ramach projektu „Karl Dedecius . Literatura — Dialog — Europa” Muzeum Miasta Łodzi w związku z 95. rocznicą urodzin tłumacza podjęło się prezentacji jego dorobku w najważniejszych dla niego miastach — w Łodzi, czyli miejscu jego urodzenia, w Darmstadt, gdzie Karl Dedecius założył Instytut Kultury Polskiej w Niemczech, a także w Słubicach, gdzie znajduje się Archiwum Karla Dedeciusa i fundacja jego imienia. Wystawie towarzyszył program, na który złożyły się m.in. międzynarodowy panel dyskusyjny tłumaczy współorganizowany z Domem Literatury w Łodzi, warsztaty w przestrzeni miejskiej związane z domem urodzenia Karla Dedeciusa przy ul . Wólczańskiej 146, a także spacer po Łodzi dla obcokrajowców, czyli „Tłumaczenie miasta”. Te wydarzenia miały za zadanie, wychodząc od biografii i działalności Karla Dedeciusa, przybliżyć warsztat tłumacza, współczesny wymiar jego pracy i wielokulturowości.

Wystawa

Poszczególne części wystawy przedstawiały losy Karla Dedeciusa na tle historii XX wieku, a także pokazywały przestrzeń jego pracy twórczej. Podział na rozdziały i struktura wystawy naśladująca strukturę książki odwoływały się do uzasadnionej w przypadku tłumacza, redaktora i twórcy „Biblioteki polskiej”, historycznej metafory życia ludzkiego jako księgi. Tytuły rozdziałów nawiązywały zarówno do życia Karla Dedeciusa, jak i uniwersalnych doświadczeń. Zostały one sprowadzone na płaszczyznę antropologiczną, do pojęć wspólnych wszystkim ludziom, takich jak „dom”, „schronienie”, „miasto” czy też „granica” albo „ wykorzenienie”. Najbliższy i najpełniejszy kontakt z literaturą daje jej czytanie. Ze względu na to wystawa poświęcona literaturze jest pewnego rodzaju niemożliwością. Oszczędna, graficzna aranżacja ekspozycji w symboliczny sposób to oddawała — pozostawiała przestrzeń na to, do czego odsyłają zaprezentowane na wystawie artefakty, obiekty i ślady, czyli do poezji i prozy tłumaczonej przez Karla Dedeciusa. Wystawa została przygotowana we współpracy z Archiwum Literackim Karla Dedeciusa i Fundacją Archiwum Literackie Karla Dedeciusa.

Kurator: Marta Skłodowska
Współpraca: Katarzyna Kuropatwa-Pik
Tłumaczenia: dr Barbara Ratecka
Architektura przestrzeni: Katarzyna Lewoc (2x3 studio kreatywne), Paweł Lewoc (PAWILON architekci.
Projekt graficzny: Katarzyna Worpus-Wrońska i Jan Worpus-Budziejewski (Grafixpol).
Koordynacja: Marcin Kuropatwa, Magdalena Krajewska-Sochala
Promocja: Matylda Cygan

Wystawa w Muzeum Miasta Łodzi
20 maja - 30 sierpnia 2015 r.
Fot. Jan Janiak

Wernisaż wystawy w Muzeum Miasta Łodzi
20 maja 2015 r.
Fot. Bożena Szafrańska / MMŁ

Wystawa w Collegium Polonicum w Słubicach
22 października - 15 grudnia 2015 r.
Przygotowana we współpracy z Collegium Polonicum, Archiwum Literackim Karla Dedeciusa i Fundacją Archiwum Literackie Karla Dedeciusa.
Fot. Marta Skłodowska

Wystawa w Deutsches Polen-Institut Darmstadt
8 kwietnia - 22 maja 2016 r.
Przygotowana we współpracy z Deutsches Polen-Institut Darmstadt.

Wernisaż wystawy w Deutsches Polen-Institut Darmstadt
8 kwietnia 2016 r.

Finisaż wystawy w Deutsches Polen-Institut Darmstadt
21 maja 2016 r.

Wydarzenia towarzyszące

We wszystkich trzech miastach: Łodzi - Słubicach - Darmstadt wystawom towarzyszył bogaty program wydarzeń: panel dyskusyjny tłumaczy, wykłady, warsztaty, spotkania, spacery, wycieczki rowerowe, projekcje filmowe, koncerty. Łącznie ok. 20 różnorodnych wydarzeń upamiętniających postać Karla Dedeciusa.

Międzynarodowy panel dyskusyjny tłumaczy

21– 22 maja 2015 roku
Muzeum Miasta Łodzi i Dom Literatury w Łodzi

W ramach dwudniowego panelu dyskusyjnego spotkali się tłumacze i poeci z Białorusi , Niemiec , Polski , Rosji i Ukrainy , żeby porozmawiać na temat misji związanej z zawodem tłumacza , uwarunkowań jego pracy i roli , jaką odgrywa w procesie porozumienia w wielokulturowej Europie .

Goście:
Białoruś: Andrej Chadanowicz, Maryna Szoda
Niemcy: Bernhard Hartmann, Renate Schmigdall
Polska: Leszek Engelking, Wojciech Górecki, Michał B . Jagiełło, Jerzy Jarniewicz, Sława Lisiecka, Michał Książek
Rosja: Nikita Kuznetsov, Anatol Niechaj
Ukraina: Hałyna Kruk, Ostap Sływynski

Dom , Ojczyzna , Granica / Ślady i transformacje
Multidyscyplinarne warsztaty
13 czerwca 2015 roku,
Dom urodzenia Karla Dedeciusa
ul . Wólczańska 146, Łódź

„Pierwszy świat składał się z wytapetowanego na ciemno mieszkania i z podwórka, naszego placu zabaw, szczelnie zamkniętego przez otaczające budynki. Rzadko które z sąsiednich podwórzy mogło nam zaoferować choćby niewielki trawnik”—tak wspominał Karl Dedecius najwcześniejszy okres swojego życia. Część wydarzeń związanych z obchodami 95. rocznicy jego urodzin odbyła się w domu, przy ul . Wólczańskiej 146. Dla upamiętnienia łódzkich korzeni tłumacza w podwórzu został założony ogród i przeprowadzone zostały warsztaty plastyczne techniką frottage. Ta metoda , wymyślona w 1924 roku przez artystę Maxa Ernsta , sprawia , że struktura materii zostaje przeniesiona bezpośrednio na papier. Jedna z prac utrwalających ślady przeszłości (noszone m .in . przez chropowate powierzchnie ścian , drewnianych drzwi i innych miejsc podwórza ) została oprawiona i podarowana Karlowi Dedeciusowi . Prowadzenie : Łukasz Nowacki i Jakub Wójcik z Fundacji Transformacja ( zakładanie ogrodu ) ; Urszula Sroczyńska i Beata Ścieglińska ( część artystyczna )
Projekcja : Kino Charlie, Studio Indeks

„Tłumaczenie miasta. Spacer po Łodzi dla obcokrajowców”
14.06.2015

Mówiąc o Łodzi dawnej, mówi się o Łodzi czterech kultur - tworzonej przez Polaków, Niemców, Żydów i Rosjan. Dzisiejsza wielokulturowość współczesnego miasta jest jednak dużo bardziej zróżnicowana. Karl Dedecius jako tłumacz poświęcił życie zbliżaniu do siebie kultur poprzez literaturę. Być może przyczynił się do tego również fakt, że zarówno jego życie jak i historia jego rodziny to historia migracji, wykorzenienia i zapuszczania nowych korzeni. Aby pomóc zadomowić się w Łodzi tym, którzy przybyli tu niedawno, a chcieli by lepiej poznać miasto, nauczyć się odczytywać historie zapisane w jego murach, odwiedzić miejsca związane z jego przeszłością i teraźniejszością, a także wyjść poza utarte szlaki – zaprosiliśmy ich na spacer po Łodzi dla obcokrajowców.
Prowadzenie: Marta Skłodowska.

„Wycieczka rowerowa po Łodzi śladami Karla Dedeciusa”
29.08.2015
Wybitny tłumacz Karl Dedecius urodził się niemal 95 lat temu w wielokulturowej Łodzi. Jak wyglądało wtedy miasto, w jakich miejscach spędzało się czas wolny, gdzie znajdowało gimnazjum polskie, a gdzie niemieckie? W jakie kolejne miejsca przenosiła się rodzina Dedeciusów? W czasie wycieczki rowerowej śladami wybitnego tłumacza odwiedziliśmy wybrane miejsca związane z jego biografią, a zarazem z przeszłością miasta.
Prowadzenie: Natalia Królikowska.

„Laboratorium języka – warsztaty dla młodzieży”.
27.08.2015
Gramatyki różnych języków to skomplikowane systemy, jednak jednocześnie słowa odsyłają zawsze do konkretu doświadczeń. To umożliwia wzajemną komunikację i międzykulturowy dialog. W czasie warsztatów językowych skoncentrowaliśmy się na obu tych aspektach języka. Obok części związanej z przekładem tekstu literackiego i źródłosłowem słów, zajęliśmy się także dialogiem intuicyjnym, sprawdzając, czy języki mogą być całkowicie „obce”.
Prowadzenie: Natalia Królikowska.

„Niemiecka biblioteka“– wykłady o literaturze niemieckojęzycznej

Nawiązując do „Biblioteki Polskiej”– monumentalnego wydawnictwa obejmującego 50 tomów, które Karl Dedecius stworzył, aby przybliżyć w kręgu niemieckojęzycznym literaturę polską - otwieramy cykl wykładów, które przybliżą polskim odbiorcom literaturę niemieckojęzyczną. Na comiesięcznych spotkaniach została omówiona twórczość najważniejszych autorów z tego kręgu językowego i zarazem autorów trafnych diagnoz współczesności.

Publikacja

Dwujęzyczna publikacja przedstawia postać Karla Dedeciusa i pokazuje jego los na tle trudnej historii XX wieku. Narracja oparta na materiałach zgromadzonych na potrzeby wystawy pokazuje nieoczekiwanie splatające się w proces stawania się tłumaczem wątki. Opowieść toczy się też na płaszczyźnie antropologicznej , opartej na wspólnych dla ludzi pojęciach , takich jak „dom” , „schronienie” , „miasto” , „wykorzenienie” czy „granica”.
Biografia i działalność Karla Dedeciusa stają się punktem wyjścia dla eseistycznych tekstów m.in. Jerzego Jarniewicza, Przemysława Owczarka, Krzysztofa A. Kuczyńskiego, Magdaleny Sary Stefańskiej. Z kolei dyrektorzy instytucji na przestrzeni lat związanych z Karlem Dedeciusem w listach zawarli często osobiste wspomnienia swojej współpracy z Karlem Dedeciusem , podsumowanie spotkań z nim i jego twórczością.
Całość zamyka dokumentacja wydarzeń programu towarzyszącego i kalendarium , pokazujące związki życia Karla Dedeciusa z wydarzeniami historycznymi i ich wzajemne korelacje.
cena: 35.00 PLN

Scenariusz lekcji

Poniżej prezentujemy scenariusz zajęć lekcyjnych przygotowany przez mgr Joannę Gałwiaczek z Gimnazjum nr 43 im. Karla Dedeciusa w Łodzi. Zachęcamy nauczycieli do zapoznawania się z materiałami i wykorzystywania ich w codziennej pracy dydaktycznej. Lekcja pokazuje, w jaki sposób wielkokulturowa Łódź ukształtowała późniejszego wybitnego tłumacza i jego światopogląd, a także skłania do zastanowienia się, jakim miejscem jest współczesna Łódź i jakie wartości przekazuje swoim mieszkańcom dziś.

Pobierz scenariusz

WĘDRÓWKA PO ŁODZI Z KARLEM DEDECIUSEM

Więcej informacji na stronie internetowej projektu: www.dedecius.muzeum-lodz.pl

Partnerzy

Projekt został zrealizowany przy wsparciu: Fundacji Roberta Boscha, Fundacji Współpracy Polsko - Niemieckiej, Miasta Łódź

Patroni honorowi: Rolf Nikel - Ambasador Republiki Federalnej Niemiec w Polsce, Hanna Zdanowska - Prezydent Miasta Łodzi

Patroni medialni projektu: Arterie, e-kalejdoskop.pl, Gazeta Wyborcza, Kalejdoskop, Magazyn Literacki KSIĄŻKI, Między Oryginałem a Przekładem, plasterlodzki.pl, Radio Łódź, Polskie Towarzystwo Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych TEPIS, TRANSLEGIS, Tvp Łódź, Tygiel Kultury

Partnerzy projektu: Collegium Polonicum, Deutsches Polen-Institut Darmstadt, Dom Literatury, Fundacja Transformacja, Das Karl Dedecius Archiv, Łódź Design Festival, Publiczne Gimnazjum nr 43 im. Karla Dedeciusa w Łodzi, Stiftung Karl Dedecius Literatur Archiv, Uniwersytet Łódzki.