„Łódzkie Oblicza Niepodległej”

„Łódzkie Oblicza Niepodległej” – ideą tego wieloaspektowego i interdyscyplinarnego przedsięwzięcia edukacyjnego było, w nawiązaniu do założeń wieloletniego programu „Niepodległa”, przypomnienie łódzkich postaci i wydarzeń związanych z walką o odzyskanie niepodległości oraz jej utrwalenie. Inspiracją dla projektu stał się Stary Cmentarz przy ulicy Ogrodowej, który nazwać można „zwornikiem pamięci" łodzian o kluczowych dla miasta wydarzeniach i ich bohaterach. Inspiracją dla przedsięwzięcia było wyjątkowe miejsce na mapie Łodzi – Stary Cmentarz przy ulicy Ogrodowej, który od 2015 roku jest częścią obszarowego Pomnika Historii pod nazwą „Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego”. Od 2013 roku Muzeum Miasta Łodzi jako partner Towarzystwa Opieki nad Starym Cmentarzem realizuje działania wystawiennicze, edukacyjne i naukowe na rzecz ochrony i popularyzacji jego walorów historycznych i zabytkowych. Towarzystwo Opieki nad Starym Cmentarzem przy ulicy Ogrodowej, powstałe w 1999 roku, jest organizatorem społecznej zbiórki pieniędzy wydatkowanych na prace konserwatorskie wybranych pomników nagrobnych.
Dzieje Starego Cmentarza nierozerwalnie związane są z historią narodzin i dynamicznego rozwoju jednej z największych w Europie metropolii przemysłowych. Utworzony w 1855 roku Cmentarz był pierwszą w Łodzi wspólną nekropolią dla trzech wyznań chrześcijańskich: katolików, ewangelików i wyznawców prawosławia. Stał się miejscem pochówku zasłużonych obywateli miasta Łodzi, przedstawicieli elity finansowej, świata kultury i polityki, a wśród nich burżuazji przemysłowej, lekarzy, nauczycieli, artystów, przedwojennych prezydentów. Rangę historyczną cmentarza podkreślają postaci związane ze szczególnymi wydarzeniami z naszej historii, takimi jak XIX-wieczne powstania narodowe, walki o odzyskanie niepodległości w 1918 rok i jej obronę w 1920 i 1939 roku.
To wszystko sprawia, że Stary Cmentarz w Łodzi jest swoistym „zwornikiem pamięci” Łodzi – jej historii, ważnych wydarzeń oraz mieszkańców.

Podczas półrocznego programu zaprezentowano różne „oblicza” Niepodległej – sztuki, historii, sportu i muzyki. W programie znalazły się działania edukacyjne dla różnych grup wiekowych obejmujące: spotkania i spacery tematyczne, warsztaty i zajęcia edukacyjne. Najważniejszymi trwałymi rezultatami przedsięwzięcia było wydanie dwóch publikacji – publikacji-przewodnika „Łódzkie Oblicza Niepodległej. Stary Cmentarz: historia-ludzie-pamięć” (do kupienia w kasie Muzeum Miasta Łodzi) wraz z cyfrową prezentacją i mapą na muzealnej stronie internetowej Panteon Wielkich Łodzian 2.0 oraz reprintu wydawnictwa z 1939 roku Eugeniusza Ajnenkiela i Stanisława Rachalewskiego „Szlakiem wielkości: odtworzony warsztat pracy konspiracyjnej J. Piłsudskiego w Łodzi” (do kupienia w kasie Muzeum Miasta Łodzi).

DZIAŁANIA EDUKACYJNE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

W programie przygotowanym dla szkół zatytułowanym „Odkrywamy Stary Cmentarz w Łodzi – Bohaterowie Niepodległej” realizowanym od maja do listopada 2018 roku wzięło udział 422 uczestników z placówek oświatowych z Łodzi i regionu, w tym: 7 szkół podstawowych, 8 gimnazjalnych, 3 ponadgimnazjalnych.
Celem działań edukacyjnych było zachęcenie i zainteresowanie ofertą wystawienniczo-edukacyjną Muzeum w przyszłości, uczestnicy mogli nabrać większej świadomości historycznej miejsca i ludzi, którzy wpisali się w historię naszego miasta. W nawiązaniu do obejrzanych na wstępie wystaw i zbiorów muzealnych, celem było poznanie i prezentacja postaci – łodzian związanych z ideą walk o niepodległość Polski. Główny obszar poszukiwań i działań edukacyjnych dotyczył Starego Cmentarza przy ulicy Ogrodowej. Zajęcia edukacyjne miały na celu poznanie miejsca oraz zainspirowanie nauczycieli i uczniów do dalszych działań edukacyjnych i warsztatowych.
Tematem przewodnim były miejsca pamięci łodzian, którzy aktywnie uczestniczyli w walce o odzyskanie niepodległości w minionych wiekach. Na Starym Cmentarzu szczególnym miejscem pamięci tych wydarzeń jest Aleja Powstańców, uczestników powstania listopadowego i styczniowego oraz Kwatera Zasłużonych, w której spoczęli żołnierze wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Drugim tematem przewodnim była prezentacja postaci i miejsc związanych z utrwalaniem niepodległości po 1918 roku poprzez zaangażowanie w różnych obszarach działalności społecznej, samorządowej, kulturalnej i artystycznej. Doświadczenie miejsca i zrozumienie jego wartości oraz odkrywanie postaci związanych z ideą niepodległości miało przygotować młodzież do uczestnictwa w dalszych działaniach warsztatowych.
Najbardziej zainteresowane grupy wzięły udział w działaniach warsztatowych. Byli to uczniowie Gimnazjum nr 26, Gimnazjum nr 35 i Liceum Ogólnokształcącego nr 47. Celem zajęć było zaangażowanie młodzieży na różnych obszarach tematycznych i do różnorodnej aktywności edukacyjnej – od porządkowania zabytkowych miejsc, odczytywania inskrypcji opisywanego zabytku, detektywistycznego poszukiwania postaci i ich pomników nagrobnych, w oparciu o plan cmentarza i materiały zawierające krótkie biogramy, odkrywania symboli określających cechy bohaterów niepodległości, tworzenia trwałych efektów edukacyjnych. W wyniku prac powstały trwałe efekty w postaci filmu „Stefan Linke – łódzki bohater niepodległości”; przewodnika po Starym Cmentarzu szlakiem bohaterów Niepodległej i wystawy planszowej „Odkrywamy Stary Cmentarz w Łodzi – Bohaterowie Niepodległej”. Efekty działań warsztatowych zostały zaprezentowane w Muzeum Miasta Łodzi w ramach wydarzeń towarzyszących 24. kweście na Starym Cmentarzu – pierwsze podsumowanie odbyło się 18 października, kolejne 18 listopada.

WYDARZENIA EDUKACYJNE DLA UCZESTNIKÓW INDYWIDUALNYCH

Dla indywidulnych uczestników (dzieci, młodzieży i dorosłych) Muzeum przygotowało specjalne wydarzenie edukacyjne w postaci terenowej gry pod nazwą „Łódzkie Oblicza Niepodległej” połączonej ze zwiedzaniem wystawy muzealnej „Na wspólnym podwórku – łódzki tygiel kultur i wyznań”.
W rozgrywce, która miała miejsce 29 września wzięło udział 69 graczy. Miejscem, w którym uczestnicy gry odnajdywali historyczne ścieżki był Stary Cmentarz przy ulicy Ogrodowej. Celem gry było poznanie tego miejsca przez pryzmat historycznych postaci związanych z odzyskaniem przez Polskę niepodległości zarówno w skali ogólnopolskiej jak i lokalnej. W trakcie wydarzenia uczestnicy poznali wybranych bohaterów, którzy wnieśli wkład nie tylko w odzyskanie niepodległości, ale również jej utrwalenie. Pojawiające się postaci były związane zarówno z walką zbrojną jak i działalnością społeczną, polityczną i kulturalną. Stworzona specjalnie na potrzeby gry oprawa dźwiękowa (oparta na dedykowanej aplikacji webowej) zawierała w sobie jednocześnie przewodnik po terenie cmentarza, ścieżkę dźwiękową oraz zadania połączone w warstwę narracyjną. Znalazły się w niej opisy istotnych z historycznego punktu widzenia postaci jak i odniesienia do przestrzeni otaczającej uczestnika. Wyzwania stawiane uczestnikom rozgrywki opierały się na uważnej obserwacji otoczenia, w tym elementów zaaranżowanych na potrzeby gry. Za dokonanie poprawnych obserwacji i odnalezienie w przestrzeni odpowiednich informacji uczestnicy otrzymywali punkty.

SPOTKANIA I SPACERY TEMATYCZNE DLA WSZYSTKICH GRUP WIEKOWYCH

Założeniem tej części programu była realizacja spotkań i wydarzeń towarzyszących powstaniu publikacji-przewodnika poświęconych różnym „Obliczom Niepodległej” – sztuki, historii, sportu, muzyki. Inspiracją dla wydarzeń były postaci i wydarzenia oraz zbiory Muzeum Miasta Łodzi. Wydarzenia miały charakter otwarty a do ich przygotowania zostali zaproszeni goście-specjaliści. Spotkaniom towarzyszyły mini-prezentacje. Łącznie odbyło się 16 wydarzeń, w których wzięło udział 593 uczestników.

Oblicza Sztuki

W tym bloku tematycznym zrealizowane zostały trzy wydarzenia-spotkania: „Obrazy Niepodległej – sylwetki łódzkich postaci kultury okresu I wojny światowej i lat międzywojennych oraz miejsc pamięci (Stary Cmentarz w Łodzi) oraz „Obrazy Niepodległej –Historii pewnej czcionki" (połączone z warsztatami). To ostatnie przygotowano we współpracy z Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi a poświęcone było słynnej czcionce pod nazwą „Brygada”, powstałej w 1927 roku dla uczczenia 10-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę, której autorstwo przypisuje się znanemu polskiemu typografowi – Adamowi Jerzemu Półtawskiemu. Według przekazów ten krój pisma użyty był dotąd tylko w dwóch rocznicowych publikacjach. „Brygada” szybko wyszła z użycia. Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi podjęło się rekonstrukcji zaginionej czcionki a efekty tych działań zostały zaprezentowane podczas wydarzenia. Spotkanie, do którego zaproszono Jadwigę Tryzno z Muzeum Książki Artystycznej i Martyna Kramka z Muzeum Sztuki w Łodzi, było także okazją do dyskusji na temat druku funkcjonalnego Władysława Strzemińskiego oraz międzywojennej typografii i drukarstwa w Łodzi. Zaprezentowano także mini-wystawę poświęconą historii „Brygady” a wydarzenie zakończyły warsztaty graficzne „Montaż” poprowadzone przez Aleksandrę Ilkiewicz (wprowadzenie do techniki druku typograficznego).

Oblicza historii

W tym bloku tematycznym zrealizowano pięć wydarzeń-spotkań. Pierwsze ze spotkań „Łódź w Niepodległej" poświęcone było łódzkim wydarzeniom, które jako pierwsze miały miejsce w niepodległej Polsce lub miały istotne znaczenie w polskim życiu społecznym, mając nie tylko istotny wpływ na życie i kulturę mieszkańców Łodzi, często miały też wymiar ogólnokrajowy. Przedstawione zostały m.in. inicjatywy w oświacie i szkolnictwie, które wyróżniły Łódź w niepodległej Polsce okresu międzywojennego.
W miesiącach letnich zorganizowano dwa spotkania-spacery pod nazwą „Stary Cmentarz – szlakami łódzkich bohaterów Niepodległej”. W pierwszej części zaprezentowano fragment stałej wystawy muzealnej „Na wspólnym podwórku – łódzki tygiel kultur i wyznań". W drugiej części uczestnicy odnajdywali historyczne ścieżki na trójwyznaniowej nekropolii – Starym Cmentarzu przy ulicy Ogrodowej.

Podczas spotkania zatytułowanego „Bittdorfowie – rodzinne historie na drodze do Niepodległej” publiczność muzealna miała okazję do poznania historii rodziny Bittdorfów, których historia dotyczy wydarzeń poprzedzających i związanych z powstaniem styczniowym w Łodzi i regionie łódzkim. Spotkanie z potomkami rodziny Bittdorfów połączone było z prezentacją pamiątek rodzinnych znajdujących się w zbiorach Muzeum Miasta Łodzi (pamiętnik Antoniego Bittdorfa i Krzyż Orderu Wojennego Virtuti Militari Anastazego Bittdorfa).

Trzecie spotkanie zatytułowane „Szlakiem wielkości: odtworzony warsztat pracy konspiracyjnej J. Piłsudskiego w Łodzi" zostało poświęcone prezentacji reprintu wydawnictwa z 1939 roku (będącego trwałym rezultatem projektu) autorstwa znanego łódzkiego historyka ruchu robotniczego i socjalistycznego Eugeniusza Ajnenkiela oraz literata i historyka Stanisława Rachalewskiego. Podczas prelekcji przybliżone zostały działania podejmowane w Łodzi na rzecz upamiętnienia walki o wolność i niepodległość w okresie międzywojennym oraz zaprezentowane pamiątki Eugeniusza Ajnenkiela – będące w zbiorach Muzeum Miasta Łodzi. Prezentacji towarzyszyła prelekcja ilustrowana prezentacją multimedialną przybliżająca upamiętnianie walk o wolność i niepodległość w Łodzi okresu międzywojennego oraz mini-wystawa poświęcona historii powstania Muzeum Józefa Piłsudskiego w Łodzi.

Oblicza sportu

W tym bloku zorganizowano dwa wydarzenia.
Nawiązując do turniejów szachowych w Łodzi okresu międzywojennego, w których podkreślano znaczenie odzyskania niepodległości dla rozwoju szachów i szerzej sportu w mieście i kraju, wspólnie z Partnerami – Łódzkim Okręgowym Związkiem Szachowym i Fundacją Akiby Rubinsteina, Muzeum zorganizowało turniej w szachach błyskawicznych w 100-lecie Niepodległości dla 90 graczy. Był on otwarty dla wszystkich chętnych, zarówno czynnie uprawiających tę grę, jak i amatorów. Turniej został rozegrany systemem szwajcarskim na dystansie siedmiu rund. Ośmiu najlepszych zawodników w kategorii OPEN oraz ośmiu najlepszych zawodników w kategorii Junior do lat 18 rozegrało finał systemem pucharowym. Tempo gry: 10 minut + 5 sekund dla zawodnika. Dla zwycięzców Łódzki Związek Szachowy ufundował atrakcyjne nagrody finansowe i rzeczowe. Turniej był także okazją do przybliżenia historii tej dyscypliny – w przerwach pomiędzy rozgrywkami gracze mieli okazję obejrzeć nową wystawę muzealną poświęconej historii sportu i turystyki w Łodzi – „Muzeum Sportu. Szybciej, wyżej, mocniej”. Uczestnicy mogli także wziąć udział w prelekcji pod tytułem „Biegi lekkoatletyczne, wyścigi kolarskie, mecze piłkarskie. Świętowanie odzyskania niepodległości przez łódzkie kluby i stowarzyszenia sportowe w okresie międzywojennym". Podczas wykładu połączonego z prezentacją mini-wystawy, przybliżone zostały wydarzenia i zawody sportowe organizowane w Łodzi w okresie międzywojennym w celu uczczenia odzyskania przez Polskę niepodległości: Narodowe Biegi na Przełaj, rewie sportowe, wyścigi kolarskie, które odbywały się w ramach Święta 3 Maja oraz w dniu Narodowego Święta Odzyskania Niepodległości (11 listopada); zawody sportowe organizowane w związku z rocznicami wymarszu Pierwszej Kompani Kadrowej z Krakowa w dniu 6 sierpnia 1914 r., itp.

Oblicza muzyki

Wspólnie z Partnerem Stowarzyszeniem Polskich Artystów Muzyków – Oddział w Łodzi Muzeum zorganizowało cykl czterech kameralnych koncertów pod nazwą „Najpiękniejsza jest muzyka polska". Celem tych koncertów było przypomnienie rzadko wykonywanych lub zapomnianych utworów kompozytorów polskich. Wykonawcami byli artyści łódzcy – soliści i zespoły kameralne oraz wyróżniający się studenci Akademii Muzycznej w Łodzi.

Partnerzy:

Towarzystwo Opieki nad Starym Cmentarzem przy ulicy Ogrodowej w Łodzi,
Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków – Oddział w Łodzi,
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi,
Kolegium Gospodarki Przestrzennej Politechniki Łódzkiej,
Zakład Geoinformacji Wydziału Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego,
Łódzki Okręgowy Związek Szachowy,
Fundacja Akiby Rubinsteina.

Zespół Muzeum Miasta Łodzi:

Maja Jakóbczyk (koordynator, Dział Programowy) tel. 42 254 90 90, Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.
Cezary Pawlak (koordynator, Dział Edukacji) tel. 42 254 90 11, Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.
Magdalena Krajewska-Sochala (promocja) tel. 42 254 90 94, Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.
Sebastian Glica (Muzeum Sportu i Turystyki – Oddział MMŁ)
Adam Klimczak (Dział Historyczny MMŁ)
Beata Kamińska (Dział Historyczny MMŁ).

Galeria zdjęć:

Honorowy Patronat

Wydarzenie zostało objęte patronatem Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego 2018

Dofinansowano ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2021 w ramach Programu Dotacyjnego „Niepodległa”.

Dofinansowano ze środków Urzędu Miasta Łodzi