Weksel na 100 rubli

Obiekt: weksel na 100 rubli
Sygnatura: MHMŁ/NB/468
Czas powstania: 1901 rok
Technika: druk, pismo odręczne,
Materiał: papier, atrament, tusz
Wymiary: 12 cm x 27,5 cm
Miejsce wykonania: dokument został wypisany w Sochaczewie
Stan zachowania: dobry

„Friedmann ma weksel Szapira z żyrem Glassa, rewindykator jest Barmsztajn...”
Konrad Tom

Powyższy cytat zaczerpnięty z popularnego skeczu pt. „Sęk” w żartobliwy sposób mówi o popularnej formie obrotu bezgotówkowego, a mianowicie o płatnościach regulowanych wekslem. Weksel jest to samodzielny papier wartościowy określający wierzytelność pieniężną, o określonej prawem formie. Zgodnie z prawem, na wekslu muszą być: nazwa dokumentu „weksel” (w języku w jakim go wystawiono), termin i miejsce płatności, nazwisko osoby lub firma na rzecz której lub na zlecenie której ma być dokonana płatność, data i miejsce wystawienia weksla, podpis wystawcy oraz suma wekslowa, czyli ta, jaka ma być zapłacona.
Wyróżniamy dwa rodzaje weksli: własne i trasowane. Różnica między nimi polega na tym, że weksel własny jest płacony przez jego wystawcę (trasanta), a weksel trasowany zawiera polecenie płatności i wskazanie osoby lub instytucji, która ma zapłacić (trasat). Odbiorca weksla to remitent.

Weksel ma pięć funkcji: płatniczą, kredytową, obiegową, gwarancyjną i refinansową. Funkcja płatnicza polega na tym, że weksel wręcza się jako zapłatę przy zakupie towarów lub usług. Nie zastępuje jednak pieniądza, więc wręczenie go nie jest zapłatą, tylko jej odroczeniem (funkcja kredytowa), ale tylko do daty oznaczonej na wekslu, czyli płacący (dłużnik – trasant lub trasat) otrzymuje od sprzedawcy (wierzyciela - remitenta) „kredyt kupiecki”. Co ciekawe, aż do dnia płatności, dany weksel może być wręczany jako zapłata w innych transakcjach handlowych. Może też być puszczany w obieg przez przeniesienie praw na podstawie indosu*.

Funkcja gwarancyjna natomiast, to zabezpieczenie zapłaty weksla przez wszystkie osoby na nim podpisane, podczas gdy funkcja refinansowa wiąże się z możliwością złożenia weksla w banku do dyskonta, czyli wykupienia go przez bank przed terminem płatności, ale z potrąceniem od sumy wekslowej odsetek dyskontowych.

Opisywany w niniejszym artykule weksel jest jednym z wielu cennych papierów wartościowych znajdujących się w zbiorach Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Miasta Łodzi. Awers jest zadrukowany. Z prawej strony jest godło państwa i informacja: „ΒЕКСЕЛЬНАЯ БУМАГА ДЛЯ ЛИЧНЫХЪ ДОЛГОВЫХЪ ОБЯЗАТЕЛЬСТВЪ на сумму до 100 рублей” [Dokument wekslowy dla osobistych, długoterminowych zobowiązań na sumę do 100 rubli]. Z lewej – opłata stemplowa: „Цъна 15 коп” [cena 15 kopiejek]. Między nimi natomiast są nadruki z miejscami do wypełnienia. Dokument ma również znak wodny, na którym widzimy napis po łuku: „ДЛЯ ВЕКСЕЛЕЙ” [dla weksli]. Pod napisem jest godło państwa, a pod nim data roczna rozdzielona na dwie części: 19/00.  Rewers nie ma żadnych nadruków. Obie strony natomiast są opatrzone napisami i pieczątkami, niestety częściowo nieczytelnymi.

Jest to weksel własny, na co wskazuje oświadczenie w górnej części: „zapłacę ja niżej podpisany”. Został wystawiony dokładnie 8 sierpnia 1901 r. w Sochaczewie przez R. Fromer i R. Fromer (dwa podpisy na dole z prawej strony). Działali oni w imieniu firmy z owalnej pieczątki nr 037615 (nazwa nieczytelna) i zobowiązali się zapłacić dnia 21 grudnia 1901 r. Towarzystwu Akcyjnemu I.K. Poznańskiego 100 rubli. W środkowej części weksla jest kolejne oświadczenie: „gotówkę otrzymaliśmy”, co oznacza, że w zamian za weksel otrzymali oni pieniądze. Jest to tzw. klauzula walutowa. Ponadto w lewym, górnym rogu jest odręczny dopisek czerwoną kredką „21/12”, jakby dodatkowe potwierdzenie terminu spłaty.

Weksel ten miał być wykupiony (zapłacony) w Banku Dyskontowym Warszawskim (niebieska pieczątka na dole), jednak z jakiegoś powodu nie został wykupiony, więc został oprotestowany. Ta informacja znajduje się na rewersie. U góry możemy przeczytać wpisany odręcznie, cyrylicą  protest z dnia 23 grudnia 1901 r., potwierdzony okrągłą, fioletową pieczątką z godłem państwa i napisem w otoku: „НОТАРІУСЪ МАНЬКОВСКІЙ Г.СОХАЧЕВЪ [Notariusz Mańkowski w Sochaczewie].

Co to znaczy, że weksel został oprotestowany? Otóż protest wekslowy, to potwierdzona notarialnie, publiczna odmowa przyjęcia lub zapłaty weksla. Po oprotestowaniu remitent może rozpocząć drogę sądową w celu uzyskania nakazu zapłaty z weksla, co będzie podstawą do wszczęcia egzekucji przeciwko dłużnikowi.

Niżej jest pieczątka Banku w Warszawie: „ВМЪСТО НАСЪ УПЛАТИТЕ / Варшавскому Учетному Банку / СТОИМОСТЬ ВЬ СЧЕТЪ / Лодзь, д[ень]... АКЦЮНЕРНОЕ ОБЩЕСТО БУМАЖНЫХЪ МАНУФАКТУРЪ И.К.ПОЗНАНСКАГО” [Zamiast do nas wpłaćcie do Warszawskiego Banku Dyskontowego, kwota na rachunku, Łódź, dnia....., Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznańskiego].

Na dole rewersu jest jeszcze jedna informacja: „Ustępujemy na zlecenie/ p. Wacława Przedpełskiego / Walutę do inkaso/ Warszawa... (dalej nieczytelne)”. To znaczy, że Wacław Przedpełski wykupił ten weksel w Warszawie.

Dalsze losy dokumentu nie są znane, aż do chwili, gdy trafił on do Muzeum, gdzie jest jeszcze jedną, ciekawą pamiątką finansowej historii Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznańskiego.

*Indos - przeniesienie wszelkich praw płynących z weksla, czeku i niektórych innych rodzajów papierów wartościowych (na zlecenie) przez jego posiadacza (Indosanta) na rzecz innej osoby (Indosatariusza). Rozróżnia się indos pełny (imienny) i in blanco (czysty). Pierwszy polega na wpisaniu przez indosanta na odwrocie papieru wartościowego formuły: „ustępuję na rzecz...” uzupełnionej nazwiskiem lub nazwą indosatariusza i własnym podpisem, w drugim przypadku wystarcza podpis indosanta. Definicja za: http://portalwiedzy.onet.pl/20808,,,,indos,haslo.html [dost.15.04.2016].

Opracowanie: Andrzej Jankowski, Dział Zbiorów.

Pisząc powyższy artykuł korzystałem z następujących źródeł:
1. Informacje od J. Potockiej – Radcy Prawnego.
2. http://www.skecze.net.pl/kabaret-dudek/31-sek-rozmowa-telefoniczna [dost. 05.02.2016]
3. „Czym naprawdę jest protest wekslowy” za: St. Janczewski, „Prawo Handlowe, wekslowe i
czekowe” http://www.reminent.pl/czym-naprawde-jest-protest-wekslowy/57 [dost.
29.01.2016]
4. http://www.weksle.info/indosant.html [dost. 29.01.2016]
5. http://www.ladona.com.pl/weksel_tr.htm [dost. 05.02.2016]
6. K. Kułak „Weksel in blanco – krótka instrukcja obsługi”,
http://kulak-glabisz.pl/weksel-in-blanco -krotka-instrukcja-obslugi/ [dost. 05.02.2016]
7. I. Heropolitańska. Prawo wekslowe i czekowe. Praktyczny komentarz. Warszawa 2011.
8. https://pl.wikipedia.org/wiki/Trasat [dost.: 15.04.2016]
9. http://wekslarz.blogspot.com/2012/07/weksel-trasant-trasat-emitent.html [dost.:15.04.2016]