Mapa topograficzna Prus Południowych

Obiekt: Mapa dróg pocztowych i dróg głównych Prus Południowych
Sygnatura: MMŁ/HD/4398
Czas powstania: 1802-1803
Wymiary: wys. 55,8 cm, szer. 81,8 cm
Materiał i technika: papier, miedzioryt, druk

Cenny eksponat Muzeum Miasta Łodzi z zakresu kartografii przedstawia jeden z arkuszy (C III) wieloczęściowej mapy wydanej w języku niemieckim z bardzo długim tytułem, który cytujemy tylko w części: „Spezial-Karte von Südpreussen mit allerhöchster Erlaubnis aus der Königlichen grossen topographischen Vermessungs-Karte...” („Mapa specjalna Prus Południowych wydana z najwyższym pozwoleniem królewskiego wielkiego topograficznego Pomiaru Map...”).

Miedziorytowana mapa wydana została na zlecenie władz pruskich w 13 oddzielnych arkuszach w skali 1:150 000 przez firmę Simon Schropp & Comp. w Berlinie w latach 1802-1803. Mapa została opracowana i przygotowana do druku pod kierownictwem wybitnego niemieckiego architekta epoki klasycyzmu, królewskiego radcę tajnego i nadbudowniczego, Davida Gilly´ego (1748-1808).

Arkusz ten jest szczególnie interesujący dla nas ze względu na to, że w jego centralnej części ukazuje Łódź i jej okolice w początkach XIX stulecia, jeszcze sprzed okresu budowy miasta przemysłowego i tworzenia nowych dzielnic rzemieślniczo-przemysłowych.
Mapa – przy ówczesnym braku tego typu opracowań polskich - wydana została przez władze zaborcze dla zobrazowania m. in. ziem zajętych przez Prusy w wyniku II rozbioru Rzeczpospolitej (1793), które utworzyły nową prowincję Królestwa Pruskiego – Prusy Południowe. Łódź była wówczas jednym z kilku miast położonych na terenie powiatu zgierskiego stanowiącego część departamentu warszawskiego tej prowincji.

Pierwszą mapą, na której w miarę dokładnie zlokalizowano Łódź była mapa województwa łęczyckiego sporządzona przez polskiego kartografa, geografa nadwornego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Karola Hermanna de Péerthesa z 1793 roku, jednak dopiero za czasów pruskich dokonał się znaczący postęp w pomiarach ziem polskich, skutkiem czego było wykonanie pierwszej dokładnej mapy przez Davida Gilly´ego i Krohna z tego samego roku, ukazującej topografię klucza łódzkiego.

Mapa z 1802-1803 roku ukazuje schematyczny układ zabudowy wsi i miast, usytuowanie lasów, bieg cieków wodnych, lokalizuje młyny wodne, a przede wszystkim sieć drożną, zwłaszcza użytkowaną przez pocztę. W wyniku zróżnicowania oznakowania można na mapie prześledzić bieg dróg głównych pocztowych, dróg przeznaczonych dla kariolek (jednokonnych powozów odkrytych), dróg użytkowanych przez pocztylionów konnych, dróg dla posłańców i wozów dla ekstrapoczty z podaniem odległości w milach między oznakowanymi stacjami i urzędami pocztowymi, urzędami strażników pocztowych, poczthalteriami zajmującymi się zmianą koni pocztowych i stacjami ekstrapoczty. Rozrysowano także wszelkie inne drogi boczne, łączące poszczególne wsie, osady i miasta.
W centrum mapy, na terenach znajdujących się w granicach współczesnej Łodzi, możemy odnaleźć m.in. miejscowości: Grabieniec, Żabieniec (Żabiniec), Zimną Wodę (Zymna Woda), Hutę Radogoską, Sokołów, (Sokollow), Radogoszcz, Bałuty, Łagiewniki, Rogi, Moskule, Sikawę (Siekawy), Stoki, Księży Młyn (Xienze M.), folwark Starawieś, Wólkę (Wolka), Zarzew, Chojny (Choyny), Hutę Wiskicką (Uta vyskitska), Rudę, Retkinię, Chocianowice, Brus (Bries), Jagodnicę i szereg innych. Mapa ta jest bardzo cennym źródłem historycznym i jednocześnie ciekawym materiałem ikonograficznym dla przedprzemysłowego okresu rozwoju Łodzi, nadzwyczaj ubogiego w artefakty.

Bibliografia: M. Janik, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan, Łódź na mapach 1793-1939, Łódź brw.

Opracował: Mirosław Jaskulski (Dział Historii)