Fontanna ogrodowa z postacią młodej kobiety

Fontanna ogrodowa z postacią młodej kobiety

Sygnatura: MHMŁ/R/130
Czas powstania: 1903 – 1910 r., niedatowana i niesygnowana
Materiał: czerwony piaskowiec wąchocki
Technika: kucie, gładzenie
Wymiary: wysokość ok. 300 cm, średnica ok. 270 cm
Sposób nabycia: dar Wojewódzkiego Zespołu Opieki Zdrowotnej - Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Łodzi, ul. Okólna 181

Józef Urbanowski w ogrodzie willi na ul. Cmentarnej, fot. z archiwum rodziny

Fontanna stan obecny, fot. Bożena Szafrańska

Obiekt składa się z kilku części – czaszy (złożonej z płaskiej, okrągłej misy o średnicy ok. 270 cm osadzonej na kielichowej podstawie), cokołu (w formie rozszerzającej się ku dołowi, czworobocznej kolumny zakończonej podstawą w kształcie prostopadłościanu o szerokości ściany frontowej 65 cm, bocznej ok. 85 cm), rzeźby figuralnej, kompozycji z ciosanych kamieni (z tyłu cokołu) oraz dwóch kamiennych stopni. Usytuowana po lewej stronie cokołu rzeźba figuralna przedstawia nagą, młodą kobietę w lekkim kontrapoście z rękoma wspartymi na lewym biodrze. Fontanna otoczona jest wtórnym, cementowym murem, który tworzy basen.

Przez wiele lat fontanna była ozdobą ogrodu otaczającego willę rodziny Urbanowskich na ul. Cmentarnej. Po drugiej wojnie światowej w willi mieścił się Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej Gruźlicy i Chorób Płuc. Dopiero w roku 1997 (lub 1998) fontanna została przeniesiona, jako dziesięcioletni depozyt, do ogrodu spadkobiercy byłej rezydencji fabrykanta Ignacego Rassalskiego na ul. Wigury 4. W roku 2007 właściciel fontanny - Wojewódzki Zespół Opieki Zdrowotnej - Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Łodzi przekazał ją, w formie daru, Muzeum Historii Miasta Łodzi (obecnie Muzeum Miasta Łodzi). Po gruntownej konserwacji - mającej na celu przywrócenie obiektu do stanu pierwotnego – usytuowana w ogrodzie pałacowym fontanna przynosi latem wytchnienie zwiedzającym muzeum łodzianom.

Fontanna, której autorem jest najprawdopodobniej Wacław Konopka (1881-1938), datowana przez J. Dominikowskiego na lata 1903-1910, została zrealizowana w jednym z najstarszych w Łodzi, a w roku 1913 także największym i najbardziej nowoczesnym w całym Królestwie - zakładzie budowlano-kamieniarskim Antoniego Urbanowskiego (1853-1908). Zakład założony w roku 1874 początkowo zlokalizowany przy ul. Konstantynowskiej 27, a w roku 1880 przeniesiony na ul. Cmentarną 8, po śmierci jego założyciela przejął, zachowując jego nazwę, syn Józef Urbanowski (1875-1952) – gruntownie wykształcony artysta, który studiował rzeźbę w Dreźnie, Monachium i Rzymie. Firma posiadała własny kamieniołom czerwonego piaskowca w Wąchocku, w różnych okresach zatrudniała od 25 do 60 pracowników. Przedsiębiorstwo zajmowało wyjątkową pozycję także dzięki wysokiemu poziomowi artystycznemu wychodzących z zakładu realizacji. Było to możliwe dzięki współpracującym z firmą najlepszym, łódzkim rzeźbiarzom, takim jak: W. Konopka, W, Czapliński czy A. Lepla. Zakład działał do roku 1938 kiedy to zadłużony w okresie kryzysu został przejęty, a następnie zlikwidowany przez Państwowy Bank Rolny. W końcu XIX w. i na początku wieku XX zainteresowanie zamożnych obywateli Łodzi sztuką rzeźbiarską - bez podtekstów użytkowych - było zjawiskiem niezwykle rzadkim do tego stopnia, że przypadki zakupu dzieł sztuki rzeźbiarskiej odnotowywała miejscowa prasa. Z niewielkimi wyjątkami, rzeźba była wykorzystywana przez łódzkich nuworyszy – fabrykantów i bankierów głównie do zamanifestowania swojej zamożności i podniesienia prestiżu. Nie może więc dziwić, że najbardziej, w tym okresie, rozwijała się rzeźba architektoniczna i ogrodowa, kamieniarka fasad i wnętrz oraz rzeźba nagrobna, której liczne przykłady, dobrze świadczące o kunszcie łódzkich rzeźbiarzy, znajdujemy na Starym Cmentarzu przy ul. Ogrodowej oraz Cmentarzu Żydowskim przy ul. Brackiej. O nienajlepszym guście łódzkiej elity świadczyła, tak wówczas pożądana i w związku z tym masowo produkowana, tzw. galanteria ogrodowa: liliputy, sarny, jelenie, łabędzie, żaby i grzyby, itp., ale także cementowe lub terakotowe fontanny. Na tym tle fontanna w ogrodzie Muzeum Miasta Łodzi wykonana z wąchockiego piaskowca jest przykładem wysokiego poziomu artystycznego łódzkiego rzeźbiarza Władysława Konopki oraz zakładu budowlano-kamieniarskiego Antoniego i Józefa Urbanowskich.

Znaczenie zakładu Urbanowskich dla rozwoju łódzkiej sztuki na tle wielokulturowej historii naszego miasta jest tematem realizowanego w roku 2013 projektu wystawienniczo - edukacyjnego pt. „Przedsiębiorstwo Antoniego i Józefa Urbanowskich - rodzina, dzieło i jego twórcy”. Wystawa, której otwarcie przewidujemy na 9 listopada 2013 roku i towarzyszące jej wydarzenia, o charakterze popularno-naukowym, nawiązują do realizowanego przez Muzeum Miasta Łodzi cyklu działań mających na celu popularyzację historii łódzkich rodów fabrykanckich oraz artystów, którzy kształtowali oblicze przemysłowej Łodzi, jej sztukę, architekturę, rzeźbę nagrobną. Materiał ikonograficzny, który będzie zaprezentowany na wystawie ukaże, na tle historii Łodzi, liczne przykłady realizacji zakładu Urbanowskich oraz kręgu współpracujących z nim artystów, takich jak już wspomniani: Wacław Konopka (1881-1938), Władysław Czapliński (1978-1929) czy Anastazy Lepla (1871-1949). Wystawie towarzyszyć będzie publikacja.

Kurator wystawy: Cezary Pawlak – Dział Upowszechniania i Edukacji Muzeum Miasta Łodzi
Termin wystawy: 9 listopada – 31 stycznia 2014 roku

Opracowała Krystyna Knapik, Dział Sztuki