Martwa natura z dziczyzną

Autor: Henryk (Chaim) Epstein (1892 Łódź – 1944 Auschwitz)
Tytuł: Nature morte au gibier (Martwa natura z dziczyzną), ok. 1936
Technika: olej
Materiał: płótno
Wymiary: 81,5x101 cm

Opis: Pozioma kompozycja malowana ekspresyjnymi pociągnięciami pędzla, z zastosowaniem impastów, wyraźnego konturu i spiętrzenia plam barwnych. Kolorystyka jest świetlista, ciepła, z dominantą błękitów, zieleni, żółci, efektownie przełamanych bielą. W centrum kompozycji znajduje się martwy bąk, gatunek wędrownej czapli, leżący na grzbiecie, z rozpostartym lewym skrzydłem i wyciągniętymi nogami. Poniżej niego leży drugi martwy ptak, dziobem zwrócony w lewą stronę obrazu. Sceneria przypomina łąkę, pastwisko, w tle rozpościera się niebo. Poszczególne elementy płótna są zróżnicowane stylistycznie (pióra, trawa, niebo), pomimo to z daleka zlewają się w jedną całość przez brak kontrastów walorowych. Pracy brak również głębi, wszystko rozgrywa się na jednym planie, oglądanym z góry. W prawym dolnym rogu znajduje się sygnatura: H Epstein. Obraz oprawiony jest w grubą, prostą, pozłacaną ramę, stan zachowania określić można jako dobry.

Kiedy jesienią 2010 roku w Muzeum Miasta Łodzi trwały przygotowania do otwarcia Galerii Mistrzów Polskich (stała wystawa malarstwa, rysunku i rzeźby z prywatnej kolekcji Krzysztofa Musiała czynna od 22 października 2010 roku, depozyt obejmujący obecnie 129 prac), pojawił się pomysł zorganizowania konferencji dla mediów z udziałem właściciela prac. Konferencja miała się odbyć w remontowanych na potrzeby ekspozycji wnętrzach, które Muzeum przejęło po Urzędzie Miasta Łodzi (dawniej znajdował się tam Wydział zajmujący się wydawaniem praw jazdy) – na parterze pałacu Poznańskich, w skrzydle wschodnim, od ulicy Zachodniej. Przestrzeń nie przypominała obecnego wystroju Galerii Mistrzów Polskich, wówczas była to pusta hala z dwoma rzędami kolumn (warto wspomnieć, że za czasów pierwszego właściciela pałacu, Izraela Kalmanowicza Poznańskiego, w tych pomieszczeniach znajdował się magazyn towarów bawełnianych, wyprodukowanych w pobliskiej fabryce) i trwały w niej intensywne prace wykończeniowe. Aby ożywić i uatrakcyjnić surowe wnętrze, ówczesny dyrektor Muzeum i pomysłodawca Galerii, Ryszard Czubaczyński zaproponował Krzysztofowi Musiałowi, aby zaprezentować dziennikarzom jedną z prac, dającą przedsmak tego, co widzowie oglądać będą na przyszłej wystawie. Wybór padł na efektowny kolorystycznie obraz Nature morte au gibier, autorstwa Henryka Epsteina – urodzonego w Łodzi malarza i grafika, który od 1913 roku mieszkał na stałe w stolicy Francji i był związany z tamtejszą bohemą artystyczną związaną ze środowiskiem École de Paris.

Co ciekawe, prace tego postimpresjonisty o realistycznym rodowodzie są rzadkością w polskich zbiorach muzealnych, łatwiej spotkać je w kolekcjach prywatnych, polskich i zagranicznych, zwłaszcza od kiedy nastała moda na dzieła z kręgu École de Paris. Krzysztof Musiał zakupił Martwą naturę z dziczyzną (bo tak brzmi polska wersja tytułu) w paryskim domu aukcyjnym Boisgirard-Antonini w listopadzie 2002 roku, nie są znane wcześniejsze losy tego dzieła. Wnioskując po życiorysie artysty obraz mógł powstać w jego wiejskim gospodarstwie koło Épernon (miejscowość położona ok. 80 km na południowy zachód od Paryża), które kupił w połowie lat 30. XX wieku, urządził tam studio i często przebywał do wybuchu II wojny światowej. W interesującym nas okresie, czyli w drugiej połowie lat 30. XX wieku, Epstein malował rybaków, porty, martwe natury z owocami morza, rybami i ptakami, najczęściej dzikimi. Uwiecznione przez niego bąki – gatunek dużego wędrownego ptaka z rodziny czaplowatych, zamieszkującego szuwary i podmokłe trzcinowiska, artysta mógł znać z polowań w okolicach Épernon. Ekspresyjny sposób ujęcia tego turpistycznego tematu, zastosowanie dynamicznej plątaniny intensywnych plam koloru oraz brawurowego nakładania grubych warstw farby (tzw. impastów) wskazują na eksperymenty warsztatowe, dla których motyw martwych ptaków był pretekstem. Podobnych kompozycji, utrzymanych w postimpresjonistyczno-fowistycznej stylistyce, Epstein namalował więcej, choć ta z kolekcji Krzysztofa Musiała moim zdaniem należy do najciekawszych formalnie. Cieszy to nas tym bardziej, że w dniu wspomnianej wyżej konferencji i prezentacji dzieła, 16 września 2010 roku, Krzysztof Musiał podarował je Muzeum Miasta Łodzi – na początek dalszej owocnej współpracy, która trwa po dziś dzień. Tym samym obraz Nature morte au gibier wzbogacił muzealną kolekcję łódzkiego malarstwa przedwojennego oraz polskie zbiory publiczne o pracę łodzianina odnoszącego artystyczne sukcesy w Paryżu, w Polsce wciąż mało znanego, za to cenionego zagranicą, zwłaszcza we Francji. Przy okazji warto wspomnieć, że w tym roku mija 70. rocznica śmierci Henryka Epsteina, który 23 lutego 1944 roku został aresztowany w swoim domu w Épernon przez gestapo, trafił do obozu w Drancy pod Paryżem, stamtąd zaś w marcu tego samego roku został deportowany do obozu koncentracyjnego w Auschwitz (jego nazwisko figuruje na jednej z list transportowych), gdzie najprawdopodobniej został zamordowany. Muzeum Miasta Łodzi planuje w przyszłości zorganizować wystawę, poświęconą twórczości tego interesującego postimpresjonisty, dlatego jesteśmy zainteresowani wszelkimi informacjami na temat jego życia i sztuki oraz pracami, zwłaszcza z łódzkich zbiorów.

Nature morte au gibier można oglądać w Galerii Mistrzów Polskich w dziale 15. Okruchy codzienności. Martwe natury. Natomiast w dziale 13. Od Bretanii po Prowansję – pejzaż francuski znajdują się dwie akwarele Epsteina (depozyt Krzysztofa Musiała), reprezentujące wcześniejszy etap jego twórczych poszukiwań.

Opracowanie: Monika Nowakowska, Dział Sztuki