Album „125-cio lecie Konstytucji na ziemiach...

Album „125-cio lecie Konstytucji na ziemiach: Piotrkowskiej, Sieradzkiej i Kaliskiej”
Numer inwentarzowy: MHMŁ/I/2908
Czas powstania: 1916 rok
Materiał: papier, tektura, papier
Technika: druk, fotografia
Wymiary: 20 cm x 31 cm
Wydawcy: Michał Daszewski i Ryszard Piątkowski
Miejsce wykonania: Zakład Drukarsko – Litograficzny Grapowa i Mazurkiewicza, ul. Długa 87 w Łodzi

Wydawnictwo jubileuszowe z okazji ogłoszenia Konstytucji 3 maja w 1791 roku zatytułowane „125-cio lecie Konstytucji na ziemiach: piotrkowskiej, sieradzkiej i kaliskiej” jest obiektem, który z kilku względów zasługuje na szczególną uwagę. Po pierwsze zawiera unikatowe zdjęcia autorstwa Michała Daszewskiego, które dzisiaj stanowią niezwykle ważny dokument przedstawiający przebieg pierwszej w Łodzi manifestacji patriotycznej upamiętniającej ogłoszenie w 1791 roku Konstytucji 3 Maja. Prezentowane w publikacji fotografie mają istotną wartość historyczną i poznawczą w zakresie badania przeszłości naszego miasta. Inny istotny aspekt to taki, iż zdjęcia, które oglądamy w Albumie odegrały już ważną rolę w okupowanej przez Niemców Łodzi - służyły bowiem do organizowania licznych prezentacji w miejscowych kinach, często były dodatkiem do filmów fabularnych, podejmujących różnorodne tematy społeczne i polityczne.

Można skłonić się do stwierdzenia, że jest to jedyny, zachowany zespół zdjęć obrazujących uroczyste obchody 125. rocznicy ogłoszenia Konstytucji w Łodzi i okolicy, pokazujący skalę, rozmach i wspaniałość manifestu polskości, dążenia do niepodległości i narodowej solidarności. We wstępie Albumu czytamy:

W uroczystości tej Łódź wystąpiła z całą wspaniałością. Miasto całe przybrało wygląd prawdziwie świąteczny: domy, balkony i magazyny gustownie udekorowane, a wszystko, co w mieście po polsku czuło, wyszło na ulice. Uroczystość obchodowa zaczęła się o godzinie 8-ej rano solennemi nabożeństwami, odprawionemi w świątyniach wszystkich wyznań. (w cytacie zachowano oryginalną pisownię).

Na uwagę zasługuje również fakt, iż podczas zaborów obchody tego narodowego święta były zakazane. Pozwolenie na ich uroczyste celebrowanie było przejawem pozyskania sympatii Polaków do okupanta w czasie niezbyt jednolitej i konsekwentnej polityki Niemców. Po opanowaniu zaboru rosyjskiego okupanci dopuszczali się licznych grabieży, ale z czasem oficjalnie zmienili postawę wobec ludności polskiej. Chodziło głównie o pozyskanie rekruta potrzebnego do dalszego prowadzenia działań wojennych. Dlatego też władze niemieckie nie stawiały przeszkód w urządzeniu obchodów rocznicowych oraz patriotycznych manifestacji. W wielu miastach powstawały komitety nadzorujące organizację takich uroczystości i prowadzono intensywne prace nad ich realizacją. Dlatego też wspomniane wydawnictwo zostało zaakceptowane przez cenzurę niemiecką, dopuszczone do druku i można było je nabyć w większości księgarni. Na rynek wydawniczy Album trafił jednak dopiero w lipcu 1916 roku.

Przeglądając karty Albumu zwraca uwagę fakt, że nie tylko w Łodzi uroczyście obchodzono ogłoszenie tej jakże ważnej dla Rzeczpospolitej Obojga Narodów Ustawy Rządowej (powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie - po konstytucji amerykańskiej z 1787 roku- nowoczesną, spisaną konstytucją). Publiczne obchody rocznicowe tego wydarzenia historycznego zgromadziły liczną rzeszę ludzi w Zgierzu, Pabianicach, Konstantynowie, Częstochowie, Aleksandrowie a nawet Kaliszu.

Pierwsza środa maja 1916 roku była dniem szczególnym w Łodzi. Pośród dźwięków kościelnych dzwonów, patriotycznych pieśni, hymnu narodowego, modlitw, powiewających sztandarów i narodowych emblematów szli ludzie starzy i młodzi, kobiety, mężczyźni i dzieci. W pochodzie wzięli nawet udział weterani Powstania Styczniowego. Pisano: „Pochód wyruszył z Rynku Targowego (dziś Plac Henryka Dąbrowskiego) punktualne o godz. 12 w południe, przechodząc ulicami: Nowo-Targową (dziś ul. Seweryna Sterlinga), Średnią (dziś ul. Pomorska), Nowym Rynkiem (dziś Plac Wolności) i Piotrkowską aż do kościoła Św. Stanisława Kostki, a o rozmiarach jego nabrać można wyobrażenia, gdy powiemy, że kiedy koniec pochodu formował się jeszcze na placu Targowym, czoło jego sięgało już Nowego Rynku”. Uroczysty nastrój towarzyszył wszystkim zebranym, duchowni intonowali katolicką pieśń religijną „Boże, coś Polskę”. W kościołach wszystkich wyznań odbywały się nabożeństwa (w kościele Św. Stanisława Kostki mszę celebrował Ks. Prałat Wincenty Tymieniecki, w kościele ewangelickim Św. Trójcy w języku polskim nabożeństwo odprawił pastor Rudolf Gundlach zaś w synagodze przy ul. Spacerowej kaznodzieja Braude). Była to chwila, w której nie trzeba było ukrywać uczuć patriotycznych i bez obaw „przed czujnym okiem rosyjskiego żandarma” można było manifestować przynależność narodową. Dopełnieniem uroczystych obchodów były odczyty, które w różnych częściach miasta gromadziły wielu zainteresowanych. Z uwagą słuchano prelegentów, którzy wyjaśniali znaczenie Konstytucji 3 Maja. Na scenie Teatru Polskiego (dziś Teatr Jaracza) w Łodzi recytowano „Bogurodzicę”, przedstawiano sceny z pamiętnych obrad sejmowych i moment odczytania aktu Konstytucji. W mieście odbywały się koncerty i rauty. Warto przypomnieć, iż dla uczczenia tego dnia Komitet Organizacyjny Obchodów Konstytucji 3 Maja zwrócił się do Rady Miejskiej z wnioskiem, aby park na Widzewie (dziś przy ul. Kopcińskiego), dotąd bezimienny, nazwać „Parkiem 3 go maja”. Lokalne władze wyraziły zgodę - do dziś nazwa parku jest niezmieniona. Dla upamiętnienia łódzkich obchodów w 1916 roku w bocznym ołtarzu kościoła Św. Stanisława Kostki wmurowano tablicę z napisem:

ROKU WIELKIEJ WOJNY
I WIELKICH NADZIEI NARODU
W DNIU PIERWSZEGO W ŁODZI
UROCZYSTEGO OBCHODU
ROCZNICY KONSTYTUCJI 3 MAJA
NA WIECZNĄ RZECZY PAMIĄTKĘ
1916

Na pierwszych stronach Albumu umieszczono tekst zawierający szczegółowy opis wydarzeń które miały miejsce 3 maja 1916 roku w Łodzi. Znajdziemy tu również informacje gdzie odbywały się najważniejsze uroczystości, kto je celebrował jak również „porządek pochodu” w którym wymienieni zostali najważniejsi uczestnicy manifestacji (m.in. przedstawiciele różnych grup zawodowych i wyznaniowych, cechów, szkół i pensji, towarzystw czy organizacji społecznych). Album zawiera 45 czarno - białych zdjęć naklejonych na tekturowe karty koloru niebieskiego.

Zaprezentowany Album jest dzisiaj dla nas – nie tylko muzealników - ważnym zapisem ikonograficznym, świadectwem z minionej epoki ukazującym imponującą manifestację narodowych i niepodległościowych żądań łodzian w czasie Wielkiej Wojny. I właśnie dzień

3 maja jest okazją do przypomnienia tego wydarzenia, które wprawdzie miało miejsce 99 lat temu ale na trwałe wpisuje się w historię naszego miasta.

Opracowanie: Beata Kamińska, Oddział Kultur i Tradycji Wyznaniowych MMŁ