Lalka

Lalka
Sygnatura: MMŁ/E/804
Czas powstania: ok.1935
Materiał: celuloid, szkło, włosie, bawełna, ryps, koronka maszynowa z nici bawełnianych
Technika: odlew, montaż ręczny
Wymiary: wysokość 29 cm

Lalka o formie antropomorficznej przypominająca pięcioletnią dziewczynkę. Z długimi kręconymi włosami, błękitnymi szklanymi i półprzymkniętymi oczami, drobnymi ustami, z zarysem lekkiego uśmiechu. Ubrana jest w damską bieliznę z przełomu lat 20/30 XX wieku, tak zwaną kombinację, uszytą z  bawełnianego batystu obszytego maszynową bawełnianą koronką, z rypsowymi różowymi ramiączkami. Strój lalki jest przykładem modnej bielizny osobistej, która noszona pod lekką letnią sukienką, łączyła w sobie dwie funkcje: biustonosza oraz majtek, zapewniając kobiecie większą swobodę ruchu i komfort. W latach 30 XX wieku wśród zabawek modne były lalki o formach niemowląt lub kilkuletnich dzieci. Omawiany eksponat pełnił także dodatkową funkcję społeczną. Popularyzował bowiem formę ubioru jaki stanowiła bielizna osobista, będąca w powszechnym użyciu już od drugiej połowy XIX stulecia. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż to właśnie lalka od czasów średniowiecza pełniła również funkcję „posłańca” w świecie mody, bowiem za pośrednictwem noszonych przez nią strojów dwory europejskie przesyłając sobie lalki kopiowały wiernie każdą fałdę i plisę strojów uznanych za powszechnie modne.

Czasy nowożytne przynoszą jej wśród małych właścicielek coraz większą popularność, bowiem już od XVII stulecia lalki pojawiają się na portretach dziewczynek, a w kolejnych wiekach ugruntowują swoją pozycje nie tylko jako zabawka. Dla lalek budowano także specjalne domy, będące odbiciem rzeczywistości w miniaturze. Stanowiły one zaskakująco trafne spojrzenie na świat, w aspekcie jego kulturowego rozwoju, zaś ich popularność trwała do pierwszej połowy XX wieku. Zabawa drogą i piękną lalką była nie tylko ucieleśnieniem dziewczęcych marzeń, ale także symbolem uprzywilejowanego statusu społecznego. Często dziewczęta otrzymywały także oprócz lalki  stosowny komplet bielizny i garderoby dla niej. Takie wspaniałe stroje zakupiono również dla lalki  Sary – bohaterki  powieści dla dzieci autorstwa Frances Hodgson Burnet „Mała księżniczka” wydanej w 1905 roku. Tytułowa „mała księżniczka” wraz z ojcem „Kupili [...] Emilkę i natychmiast udali się z nią do sklepu z ubrankami dla lalek, gdzie wybrano dla niej stroje [...]. Dostała więc sukienki koronkowe, aksamitne i muślinowe, chusteczki do nosa i futerka [...]”.

Wydawcy książek dla dzieci w swej ofercie wydawniczej mieli, również specjalne wykroje krawieckie dla lalek, z opracowaną konstrukcją i krojem miniaturowej garderoby. W ten sposób lalka i jej moda przyczyniły się do przygotowania dziewczynki do jej przyszłej roli żony i matki. Ubierając lalkę mała panienka uczyła się  nie tylko zestawiania garderoby w zależności od pory roku, dnia i okazji, ale przede wszystkim kształciła swój dobry smak i wrażliwość estetyczną. Stroje kobiece były do pierwszej połowy XX wieku związane ze społeczną rolą ich właścicielki, a ich kilkakrotna zmiana w ciągu dnia nie była tylko przejawem „konsumpcji na pokaz”, lecz dawała możliwość wyrażenia własnej indywidualności. Jak pisał bowiem Georg Simmel „Jeśli moda daje wyraz zarówno impulsowi do uniformizacji i indywidualizacji, jak i pociągowi do imitowania, a zarazem wyróżniania się, wyjaśnia to być może dlaczego to kobiety -mówiąc ogólnie – są tak skłonne podążać za modą”. Posiadanie lalki było zatem dla dziewczynki nie tylko duchową potrzebą, ale jednym z najbardziej „uroczych instynktów” w dziewczęcej szkole „żon modnych”.

Opracowanie: dr Łukasz Grzejszczak, Dział Sztuki